Gülce Edebiyat Akımı

Tam Görünüm: TÜRK DÜNYASI DESTANLARI KONUSUNDA YAPILAN ÖNEMLİ ÇALIŞMALAR
Şu anda Hafif Görüntüleme modundasınız. Sayfayı normal görüntülemek için, buraya tıklayın.
TÜRK DÜNYASI DESTANLARI KONUSUNDA YAKIN DÖNEMDE
TÜRKİYE’DE YAPILAN ÖNEMLİ ÇALIŞMALAR

Nail TAN

Destan, edebiyatın temel taşıdır. Edebiyatın bütün dalları öncelikle destanlarla beslenir. Destanları fakir bir milletin, zengin bir edebiyatı olmaz. Dolayısıyla evrensel edebiyat içinde de kalıcı ve saygın bir yer edinemez.

Diğer yandan destanlar dilin de gelişmesine, söz varlığının zenginleşmesine katkıda bulunurlar.

1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılmasına kadar, Türkiye’de Türk dünyası destanlarıyla ilgili çok az bilgi bulunuyordu. Bunlar destan adlarından ve kısa metinlerden, özetlerden ileri gitmiyordu. Oğuzname, Dede Korkut, Yaradılış, Türeyiş, Ergenekon, Göç, Battal Gazi, Danişment Gazi, Sarı Saltuk, Köroğlu destanları başlıca destanlardı. Hazreti Ali’nin cenk destanları çok okunup çok anlatılmaktaydı. Prof. Dr. Bahaeddin Ögel’in Türk Mitolojisi en büyük incelememizdi. Oysa Türk dünyasında muhabbet destanlarını bir yana bırakırsak 250’yi aşkın epik destan vardı.

Türkiye’nin Türk dünyasıyla bağlantısı kurulunca bilim adamları öncelikle destanlara eğildiler. Manas Yılı (1995), Manas destanı yayınlarını artırdı. Kültür ve Turizm Bakanlığı, TÜRKSOY, Atatürk Kültür Merkezi, Üniversiteler, özel yayınevleri destan üstüne destan basmaya başladılar. Türk Dil Kurumu, 1997 yılında olayı daha geniş boyutta ele aldı.
Bu makalede, 1990-2004/ Mayıs tarihleri arasında, Türkiye’de Türk destanları üzerinde çalışan kuruluşların faaliyetleri ele alınacaktır.

1. TÜRKSOY (Türk Kültür ve Sanatları Ortak Yönetimi):

1993 yılında kurulan ve Türk dünyasının UNESCO’su sayılan, bugün 14 Türk Cumhuriyeti ve Özerk Cumhuriyetten oluşan kuruluş, bazı destanların metinlerini ve bu metinlerle ilgili araştırmaları yansıtan yayınlar yaptı. Bu yayınlar şunlardır:

• Manas Destanı: Wilhem Radloff, Aktaran Emine Gürsoy Naskali, Ank. 1995.

• Başkurt Halk Destanı Ural Batır: Metin Ergun-Gaynislâm İbrahimov, Ank. 1996

• Edigey Destanı: Rüstem Sulti, Ank. 1998

• Başkurt Halk Destanları: Metin Ergun-Gaynislâm İbrahimov, Ank. 2000

TÜRKSOY, Bakû’de 2000 yılında yayımlanan iki ciltlik Dede Korkut Kitabı Ansiklopedisi’nin de hazırlayanları arasındadır.

2. Atatürk Kültür Merkezi:

1983 yılında Başbakanlığa bağlı bir bilim kurumu olarak kurulan merkez, Türk dünyası dil, edebiyat ve sanatıyla ilgilenmektedir. Bu çerçevede; Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, Türk Dünyası Fikir ve Edebiyat Metinleri Antolojisi, Türk Dünyası Edebiyat Terimleri ve Kavramları Ansiklopedik Sözlüğü ve Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi projeleri hazırlanmış ve uygulamaya geçilmiştir.

Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi’nin 2003 yılında yayımlanan ilk dört cildinden ikinci cilt (715 s.), üçüncü cilt (552 s.), dördüncü cilt (545 s.) destan metinlerine tahsis edilmiştir. Destanlar daha birkaç cilt daha devam edecektir.

Türk Dünyası Edebiyat Tarihi projesinden yayımlanan üç ciltten 2001 yılında bastırılan birinci ciltte (504 s.) Türk Mitolojisi ve Türk Destanları, 2002 yılında bastırılan ikinci ciltte (721 s.) ise destanların uzantısı Efsane ve Halk Hikâyeleri incelenmektedir.

Merkezin yayımladığı destan kitapları şunlardır:

• Dede Korkut Hikâyeleri Tesiri ile Anadolu’da Teşekkül Eden Halk Hikâyeleri: Metin Ekici, Ank. 1995

• Manas Destanı: Kenes Yusupov Aktaran F. Türkmen-A. İnayet, Ank. 1995

• Manas Destanı ve Etkileri Uluslararası Bilgi Şöleni: Ank. 1995

• Manas 1000 Bişkek Bildirileri: Ank. 1997

• Destanın Yapısı (Kazak Destanlarında İnsan Zaman Mekân): Şakir İbrayev, Ank. 1998

• The Poetics of “The book of Dede Korkut”: Kâmil Veli Nerimanoğlu, Ank, 1998

• Alpamış Destanı: Hadi Zarif-Töre Mirzalcu, Ank. 2000

• Dede Korkut Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri: Ank. 2000

• Dede Korkut Oğuznameleri: M. Fahrettin Kırzıoğlu, Ank. 2000

• Kazakistan’da Dede Korkut: Ank. 2000

• Tarihten Destana Akan Duyarlılık: Prof. Dr. Sadık TURAL, Ank. 1998, İkinci bsk. 1998, üçüncü bsk. 1999, dördüncü bsk. 2000

• Kırgız Folkloru ve Tarihî Kahramanlar: Abdıldacan Akmataliyev, Ank. 2001

• Manas Ölümsüz Kahraman (Opera Librettosu): Recep Bilginer, Ank. 2001

Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi projesinin başkan yardımcısı Prof. Dr. Kâmil Veliyev, Azerbaycan bölümü koordinatörü Prof. Dr. Bekir Nebiyev olup Azerbaycan bölümündeki metinleri Prof. Dr. Kâmil Veliyev, Prof. Dr. Muharrem Kasım, Prof. Dr. Paşa Efendiyev, Prof. Dr. Yavuz Akpınar ve Dr. Arif Acal baskıya hazırlamıştır.

Türk Dünyası Edebiyat Tarihi projesinde de Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Kâmil Veliyev, Azerbaycan bölümü koordinatörü Prof. Dr. Bekir Nebiyev’dir.
Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi projesi çerçevesinde yayımlanan ilk dört ciltte şu destan metinleri (halk şairlerinin destanları dışında) bulunmaktadır:

- Eski Türk Destanları: Yaradılış, Alp Er Tunga, Şu, Göktürk Destanları, Siyenpi Destanı, Türeyiş, Maniheizmin Kabulü, Göç, Kun-Oğuz.

- Dede Korkut Destanları (12 boy)

- Saltuknâme

- Kesikbaş Destanı

- Hz. Ali’nin Cenkleri

- Şora Batır Çeşitlemesi (Romanya)

- Azerbaycan Destanları: Alı Kişi (Köroğlu), Durna Teli (Köroğlu)

- Kırım Destanları: Karasu Bazar Varyantı (Çora Batır)

- Kumuk Destanları: Minküllü’nün Yırı, Karkocak ile Maksuman

- Karaçay-Malkar Destanları: Debet, Emegen, Satanay Biyçe, Alavgan ve Karaşavay, Fuk, Sosurka-Sosuruk, Biynöger, Karça

- Stavropol Türkleri Destanları: Bagtımgulı, Zöhre-Tahir

- Türkmenistan Destanları: Şahsenem-Garip, Aslı-Kerem, Sayatlı-Hemra, Göroğlu, Göroğlu’nun Evlenmesi, Yaşlı Kadın, Harmandeli, Karacaoğlan

- Özbek Destanları: Alpamış

- Uygur Destanları: Çın Tömür Batur

- Kazak Destanları: Kobılandı Batur, Alpamış Batır, Er Targın, Kambar Batır, Koz Körpeş-Bayan Suluv, Ayman Şolpan, Köroğlu, Beket Batır, Jankoja Batır.

- Kırgız Destanları: Ak Maktım, Canıl Mırza, Canış-Bayış, Coodarbeşim, Kocacaş, Manas, Semetey, Seytek,

- Karakalpak Destanları: Edige, Kırk Kız, Şeryar

3. Türk Dil Kurumu:

1932 yılında yüce Atatürk tarafından kurulan Türk Dil Kurumu, Türk Dilinin en eski edebî ürünleri olan destanlarla ilgilenmiş, zaman zaman bu konuda yayın yapmıştır. 1997 yılında uygulanmaya başlanan “Türk Dünyası Destanlarının Tespiti, Türkiye Türkçesine Aktarılması ve Yayımlanması Projesi” çerçevesinde 300’den fazla destan derlenmiş, Türkiye Türkçesine aktarmak üzere bilim adamlarına dağıtılmıştır. Proje kapsamında destanlar üzerinde yapılan araştırmaların çevirileri de yayımlanmaktadır. 2004 yılı başı itibariyle proje kapsamında üç kitap çıkmış olup on bir cilt destanın baskı kararı alınmıştır. Bastırılacak ciltler şunlardır:

• Kırım’ın Kırk Batırı; Fikret Türkmen-Metin Arıkan

• Etyudı Şorskogo Eposa; Çev. Caştekin Turgunbayev

• Kırkkız; Ceyhun Vedat Uygur

• Türk Dünyasında Köroğlu Anlatmaları; Fikret Türkmen, Feyzullah Rahmankul, Muvaffak Duranlı

• Barak Batır ve Akböke Savıtbek; Oktay Selim Karaca

• Gagavuz Destanları; Nevzat Özkan

• Tuva ve Hakas Destanları; Ekrem Arıkoğlu

• Er Eşim, Kozuke ve Bayan, Şırdakbek, Munduk ve Zarlık; Caştekin Turgunbayev

• Uygur Destanları I ; Alimcan İnayet

• Karaçay-Malkar Destanları; Ufuk Tavkul

• Canıl Mirza; Mehmet Aça
2004 yılında bu ciltler ihale yoluyla bastırılacaktır.

1990-2003 yılları arasında TDK tarafından yayımlanmış, Türk destanlarıyla ilgili kitaplar şunlardır:

• Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü ile İlgili Tespit ve Tahliller; Naciye Yıldız, Ank. 1995.

• Manas Destanı Üzerinde İncelemeler (Çeviriler I); Fikret Türkmen, Ank. 1995.

• Uygur Yazısıyla Yazılmış Oğuz Han Destanı Üzerine; Paul Pelliot, Çev. Vedat Köken, Ank. 1995.

• Bozkırdan Bağımsızlığa Manas; Emine Gürsoy Naskali, Ank. 1995.

• Dede Korkut Hikâyeleri Üzerinde Söz Dizimi Bakımından Bir İnceleme; İsmet Cemiloğlu, Ank. 2001.

• Altay Destanları I; İbrahim Dilek, Ank. 2002.

• Türk Boylarının Destanları: Karl Reichl, Çev. Metin Ekici, Ank. 2002.

• Güneydoğu Anadolu’dan Halk Hikâyeleri; W. Eberhard, çev. Müfide Kocaoğlan Van Hooven, Ank. 2002.

• Dedem Qorqud’un Dilinden Sazımın Sözü I-II; Bulud Karaçorlu Sehend, Hzl. Dursun Yıldırım, Ank. 2002.

• Dedem Qorqud’un Dilinden Qardaş Andı I-II; Bulud Karaçorlu Sehend, Hzl. Dursun Yıldırım, Ank. 2002,

4. Türk Tarih Kurumu:

Yine yüce Atatürk tarafından 1931 yılında kurulan kardeş Türk Tarih Kurumu yayınları arasında da Türk dünyası destanlarıyla ilgili yayınlara rastlanmaktadır:

• Sarı Saltık, Heteredoks İslâmın Balkanlardaki Efsanevî Öncüsü; Ahmet Yaşar Ocak, Ank. 2002.

• Türk Mitolojisi I-II; Bahaeddin Ögel, ikinci basılış, Ank. 2002, 2003.

• Tarihsel Kişilikten Mitolojik Kimliğe Hz. Ali; Ahmet Yaşar Ocak, Ank 2004.

5. Kültür ve Turizm Bakanlığı:

Türk Dünyası Destanları konusunda en çok yayın yapan kuruluşlardan biri de Kültür ve Turizm Bakanlığıdır. Bakanlığın 1988 yılından bu yana bastırdığı kitaplar arasında konuyla ilgili onlar şunlardır:

• Abdurrahman Han Destanı; İsa Özkan, Ank. 1989

• Saltukname I-II-III, Şükrü Hâluk Akalın, Ank. 1987-1990

• Kitab-ı Dede Korkut; Şamil Allahverdi Cemşidov, Aktaran Üçler Bulduk, Ank. 1990

• Şan Kızı Destanı (882 Yılı); Mikail Baştu, Çev. Cavidan Aydın, Ank. 1991

• Dede Korkut’s Buch; H. Achmed Schmiede, Verlag Anadolu, Almanya 1995

• Türk Edebiyatında Hz. Ali Cenknameleri; İsmet Çetin, Ank. 1997

• Kaçak Nebi; Celal Bergüşat, Ank. 1998

• Altay Türklerinin Kahramanlık Destanı Alıp Manaş; Metin Ergun, Ank. 1998

• Dede Korkut Hikâyeleri; Orhan Şaik Gökyay, Üçüncü bsl. Ank. 2000

• Kırdeci Ali Kesikbaş Destanı; Mustafa Argunşah, Ank. 2002
6. Millî Eğitim Bakanlığı

• Boğaçhan Destanı; Rahmi Özen, Ank. 1994

• Dede Korkut Destanları; Yusuf Akgül, Ank. 1995

• Korkut Ata Hikâyelerinin Türkmenistan’da Derlenen Sözlü Varyantları; Yusuf Akgül, Ank. 1997

• Dedem Korkud’un Kitabı: Orhan Şaik Gökyay, 2. Bsl., İstanbul 2000

7. Diğer Kuruluşlar ve Şahıslar:

Üniversitelerin, özel yayınevlerinin, şahısların yayınları arasında Türk dünyası destanlarıyla ilgili olanlar da var. Bu arada, Türkiye’de hazırlanıp ABD’de basılan iki destanı da bu listeye dahil edeceğiz.

a. Bilig Yayınları:

• Göroğlu; Annaguli Nurmemmed, Ank. 1996, 8. Cilt

• Altın Arığ Destanı; Fatma Özkan, Ank. 1997



b. Yapı Kredi Yayınları:

• Maaday Kara-Altay Destanı; Emine Gürsoy Naskali, İst. 1999

• Dede Korkut Oğuznameleri; Semih Tezcan-Hendrik Boeschoten, İst. 2001

• Dede Korkut Oğuznameleri Üzerine Notlar; Semih Tezcan, İst. 2001



c. Selçuk Ü. Yayınları:

• Dede Korkut Kitabı I-II; Saim Sakaoğlu, Konya 1998, “Fen Ed. Fak. Yayınları: 21”


ç. Akçağ Yayınları:

• Dede Korkut Kitabı; Mustafa Miyasoğlu, 3 bsl. Ank. 1999

• Manas Destanı; Tuncer Gülensoy, Ank. 2002

• Köroğlu; Fuzuli Bayat, Ank 2003

• Battal Gazi Destanı; Hasan Köksal, Ank. 2003

• Türk Dünyası Epik Destan Geleneği; Özkul Çobanoğlu, Ank. 2003

• Türk Dünyasında Köroğlu; Metin Ekici, Ank. 2004


d. Ötüken Yayınları:
• İslâmiyet Öncesi Türk Destanları; hzl. Saim Sakaoğlu-Ali Duymaz, İst. 2002


e. Millî Folklor Yayınları:
• Kocacaş Destanı; Aktaran Nerin Köse, İzmir 2002


f. Harward Ü. Yakındoğu Dilleri ve Medeniyeti Bölümü Yayınları:
• Battalname; hzl. Yorgos Dedes, Yayınlayanlar; Şinasi Tekin-Gönül Alpay Tekin, Harward 1996, 2. Cilt

• Danişmendname; hzl. Necati Demir, Harward 2002


g. Niksar Belediyesi:
• Danışmendname; hzl. Necati Demir, Tokat 1999


h. Kişisel Yayınlar:
• Dede Korkut Üzerinde Araştırmalar; Saadettin Özçelik, Diyarbakır 2003
Bu çok özel ve de önemli kültür yazısından da anlaşıldığı gibi, Destanlar Gülce' mizle projelendirilerek ne kadar önemli bir görevle dilimize ve Türk kültürüne hizmet edilmiştir! Ve üstelik bir değil bir kaç ilk' e imza atmıştır Gülce bu şekilde.Edebiyatımıza, kültürümüze ve tarihimize imza niteliğinde damlayan kalemlere selâm olsun!