AHMET EKİCİ' NİN BİR ŞİİRİ VE ŞİİRDE SES DÜŞMESİ


Mustafa CEYLAN
****************


Ahmet Ekici kardeşimin şiiri aynen şöyle :


“SENİ ÇAĞIRDIM “

Gönlüme sevginin doğduğu yerde
Açtım ellerimi seni çağırdım
Gecenin güneşi boğduğu yerde
Açtım ellerimi seni çağırdım.
 

Belki bir yıl, belki bir ömür boyu
Seni çağırınca duyarsın deyi
Sende bulacağım için her şeyi
Açtım ellerimi seni çağırdım.
 
Kapattım gözümü kalbim açmaya
Anladım ki, köprü gerek geçmeye
Yardım eyle diye arşa uçmaya
Açtım ellerimi seni çağırdım.
 
 Ne sefalar sürdüm, fayda bulmadım
Ne cefalar gördüm kaile almadım
Her şeyi yaşadım mutlu olmadım
Açtım ellerimi seni çağırdım.
 
 İster gaflette say, ister uykuda
Yalvarırım beni koyma kaygıda
Ahmet’i saran bu güzel duyguda
Açtım ellerimi seni çağırdım.


Ahmet EKİCİ
 
 *
 ŞİİRDE SES DÜŞMESİNE DAİR GÖRÜŞLERİMİZ


Ahmet Ekici kardeşimin, yukarıda takdim ettiğim şiirinin tahlil ve teknik analizini yapacak değilim. Ancak burada özellikle şiirde (yukarıda) renkli olarak işaret ettiğim mısraını ele alarak, genç şairlerimize küçük bir bilgi ve görüşlerimi aktarmak istiyorum.


Şöyle ki:


Yürek sesi bir şiirdi okuduğumuz.
Bu şiirde;
((Ne cefalar gördüm kaile almadım))mısrasında KAİLE kelimesiyle 6+5=11 hece kalıbı tek heceyle bozulmaktadır. Burada şair, HALK ŞİİRİMİZDE SIKÇA RASTLADIĞIMIZ (((HARF DÜŞMESİ))) olayını gerçeleştirse idi, bu hece fazlalığı olmayacaktı. Yani şöyle (Ne cefalar gördüm ka'le almadım) şeklinde,(İ) sesi, kesme işlemine uğramış olacaktı.

Halk edebiyatımızda çoğunlukla, SORGU MISRALARINDA ( Böyle çekip gitmekm'olur?) da olduğu gibi, (GİTMEK Mİ OLUR?) demek yerine (iki sesli harf YANYANA (İ-O)geldiğinde "ses-harf" düşmesi ile güzel Türkçemiz ve dolayısıyla şiirimiz daha bir LİRİK ve daha bir ZENGİN SÖYLEME ulaşmaktadır.

Rahmetli AŞIK VEYSEL' de, REYHANİ' de, hattâ KARACOĞLAN'da sıkça gördüğümüz bu hususu şairimize tavsiye ediyoruz...


Sözün burasına bilgi gülü koyalım olmaz mı?


Güzel dilimiz Türkçe, yeryüzünün en zengin dillerinden birisidir. Dilimizi zengin eden unsurlardan birisi SESLİ HARF sayısıdır ve malumdur ki 8 sesli harfimiz bulunmaktadır. Türkçe'mizde 8 sesli harf ile 21 sessiz harfin yanyana gelerek bir UYUM teşkil etmeleri, HECE ve KELİME'leri oluşturmaları sırasında, o kadar MUHTEŞEM "dil yapı taşları ortaya çıkmaktadır ki, bu "yapı taşları" dilimizi daha bir zengin kılmaktadır.


Bunlardan en önemlilerden birisi ÜNLÜ DÜŞMESİ olduğu gibi, ÜNSÜZ DÜŞMESİ, ÜNSÜZ TÜREMESİ gibi hususiyetler de bulunmaktadır. Dil bilgisi kitaplarında, hattâ internette dahikolayca bulunabilecek bu konuyu izninizle buraya aktarmak istiyorum :


ÜNLÜ DÜŞMESİ



Değişik nedenlerden dolayı Türkçe kelimelerin aslında olan bazı sesler düşer. 

Buna ses düşmesi denir. 





İkinci hecesinde dar ünlü bulunan kelimelere ünlü ile başlayan bir ek getirildiğinde dar ünlü düşer. 

Buna hece düşmesi denir. 


[b]ömür            ( değil)                ömrü 
[/b]
Fikir               (değil )                  fikri  

burun           (  değil )              burnu 









Yardımcı fiillerle yapılan birleşik fiillerde yardımcı fiilden önce gelen ismin ikinci hecesindeki ünlü düşer. 
kayıp olmak            kaybolmak 


kayıt olmak          kaydolmak 
fikir etmek           fikretmek 
şükür etmek         şükretmek 



Bazı birleşik isimlerin oluşumunda ses düşmesi (ünlü düşmesi) olur. 

kahve altı          kahvaltı 

pazar ertesi          pazartesi  







ÜNSÜZ DÜŞMESİ  



Sonu “k” sessizi ile biten kelimelere küçültme eki (-cık, -cik, -cuk, -cük) getirildiğinde “k” sessizi düşer. 

Buna “ünsüz düşmesi” de denir. 


ufak – cık          ufacık 

minik – cik          minicik 



 



ÜNSÜZ TÜREMESİ 


Türkçe'deki bazı sözcüklerin ünlü harfle başlayan ek aldıklarında veya başka bir sözcükle birleşmesi sonucunda, 

sözcüğün sonundaki ünsüz harfin tekrarlanmasıyla oluşan ses olayıdır. 


Örnek Af + etmek = Affetmek 

Ret + etmek = Reddetmek 

Hal + olmak = Hallolmak 





ÜNSÜZ YUMUŞAMASI 


Türkçe bir kelimenin son hecesi sert ünsüzlerden biri ile bitiyorsa, bu kelimeye ünlü ile başlayan bir ek getirildiğinde, 

kelimenin sonundaki sert ünsüz yumuşar. 

Buna ünsüz yumuşaması denir.   


kitap – ı         kitabı (p - b) 

ilâç – a           ilâca (ç - c) 

yurt – um      yurdum (t - d) 

renk – i          rengi (k - g) 

kayık – ı         kayığı (k - ğ) 



Özel isimlerin yazımında sert ünsüzlerin yumuşaması kuralına uyulmaz. 
Zonguldağ’ı          değil           Zonguldak’ı 

Karabüğ’e            değil           Karabük’e 

Ahmed’e              değil           Ahmet’e       





ÜNSÜZ BENZEŞMESİ:  


f, s, t, k,ç, ş, h, p harfleri ile biten bir kelimeye c, d, g harfleri ile başlayan bir ek gelirse, ekin başındaki yumuşak harfler sertleşir. 

Buna göre; c-ç, d-t, g-k olur.  

Yani, Türkçe'de sert ünsüzlerden sonra yumuşak ünsüzler gelmez. Sonunda sert ünsüz bulunan kelimelere yumuşak ünsüzle başlayan ek getirilemez.



Bu kurala ünsüz benzeşmesi denir. 



Örnek: 

Kebap-cı→kebabçı 

Yavaş-ca→yavaşça 

Ayak-cak→ayakçak 

Ayak-da→ayakta 

Yurt-dan→yurttan, 

Ses-deş→sesteş 

Yap-dı→yaptı 

Aç-dır→açtır 

Seç-gin→seçkin 

Çalış-gan→çalışkan 

Kıs-gaç→kıskaç... 



NOT : Bu kural, sayıların rakamla yazılışlarında da geçerlidir. 

Buna göre rakamlar okunur ve okunuşu p, ç, t, k, f, h,s, ş harflerinden biriyle biterse, ekler de sertleşir. 

Buna uyulmazsa yazım yanlışı yapılmış olur.  

Örnek :  

Saat 3'de geldim. (Yanlış),  Saat 3'te geldim (Doğru) 



Özel Durumlar 



1.Bazı birleşik kelimelerin bu kurala uymadığı görülür : 

Dikdörtgen, Akciğer... 



2.Bazı matematik terimlerinin bu kurala uymadığı görülür: 

Üçgen, beşgen.. 



3.–De, da bağlacı, başlı başına bir kelime olduğu için p, ç,t,k,f,h,s,ş harfleriyle biten kelimelerden sonra gelse bile sertleşme kuralına uymaz. 

Zaten de, da bağlacını –d, -d ekinden ayıran en önemli özelliklerden biri de budur.  Gitsek de olur, gitmesek de.. 



ÜNLÜ TÜREMESİ


Tek heceli kelimelere küçültme eki (-cık, -cik, -cuk, -cük) getirildiğinde ekten önce bir ses gelir. 

Buna “ünlü türemesi” de denir. 



bir – cik              biricik 

az – cık             azıcık 

genç – cik             gencecik 





ÜNLÜ DARALMASI 


Son hecesi “a, e” geniş seslileriyle biten Türkçe bir kelimeye “-yor” eki getirildiği zaman bu geniş sesler daralarak “ı, i, u, ü” ye dönüşür. Buna ünlü daralması denir.   


temizle – yor                 temizliyor 

anla – yor                     anlıyor

Emeğinize Sagılar, Hocam,
Boşuna söylenmemiş; "Her Şer'de Bir Hayır Vardır" Sayın Ekici'nin güzel şiiri'nde gözden kaçan hatalar, hayra vesile kılınmıştır, şahsınızda...
Ne yüce bir vasıftır, sorumluluk...
En Derin Saygılarımla... Şairi de kutlarız gönülden, güzel bir sesleniş, içten-yürekten...