Ahmet Yesevi ve Hacı Bektaş Veli'ye ilişkin düşünceler (1)

Ahmet ÖZDEMİR
**************

Hünkâr Hacı Bektaş Veli XIII. Yüzyılda Anadolu'da yaşayan büyük Türk düşünürüdür. O aynı zamanda bir halk önderidir. Pozitif, bilimsel, maddi ve manevi öğretisi bir insanlık sanatı olarak kendisinden sonra da yaşamış ve yaşamaktadır. Her şeyden önce Hacı Bektaş Veli, Tanrı aşığı ve insanlık dostudur.

Hacı Bektaş Veli'yi ve öğretisini daha iyi anlamak ve özümseyebilmek için milliyetimize şekil veren Ahmet Yesevî'yi bilmek gerekir. Çünkü Ahmet Yesevî'yi takip edenler, Osmanlı'yı hazırlayan iklimin mimarlarıdır.

Ahmet Yesevî, XII. yüzyılda Anadolu topraklarına gönderdiği gönül ve inanç erleriyle, Anadolu'da yaşayan insanları tarih bilinci içinde Türk-İslam düşüncesiyle maya maya yoğuran ve eğitmiştir. Onlara yepyeni bir yaşama sevinci veren bir büyük veli, bir yeryüzü öğretmenidir.

Ahmet Yesevî, bu anlamlı gönül yolunda eşref-i mahlûkat olmanın yüceliğini bir çerağ gibi tutuşturup Orta Asya'dan yola çıkan Türk boylarının civanmert akıncılarının gönüllerine mühür mühür sırlamış, onları bu kutsal yolda başarılı kılmıştır.

Ahmet Yesevî, ilahi gerçeği herkesin anlayacağı sade bir Türkçeyle dile getirdi. Gerçeği allayarak, pullayarak, abartarak söylemeye ne gerek vardı ki? Yesevî sahip olduğu kerametleri dahi, olduğu gibi açıklama ve söyleme yeteneğine sahip bir veliydi. Türk boylarının konuştuğu, anlaştığı Oğuz Türkçesi'yle İslamiyet'in engin hoşgörüsünü, insanı eşrefi mahlûkat olarak tanımlayan 'hikmet'lerini dur'suz, duraksız coşku içinde söylüyordu.

Anadolu'yu yaşayan, Anadolu'da yaşayan insanlar Ahmet Yesevî'nin
hikmet'lerine bir cankurtaran simidi gibi sarılmışlar, bu öğütlerden nasiplerini almasını bilmişlerdi.

Bu Hikmet'ler asırlar sonrasına elbette yayınlanmış eserler halinde değil, gönül diliyle iletilmişlerdir. Esas önemli olan da budur. Gerçek ve güzel olan, gönülden gönüle bir "var oluş" esprisi içinde iletilendir. Sanatı seven sanata gönül veren Türk boyları, Türk halkı bu hikmet'leri XVI, XVII. yüzyıllara gönül gönül taşımasını bilmişlerdir.

Anadolu'yu, Anadolu insanını bir ideal, bir duygu etrafında birleştiren bütünleştiren, Anadolu insanını gönül diliyle eğiten Ahmet Yesevî'den, Onun hikmet'lerinden aldığımız, alabileceğimiz nasip, ilham ve ders nicedir? Cidden bunu araştırmamız gerekiyor. 1896 tarihinde Kazan'da yayınlanan bir kitapta Ahmet Yesevî'nin 4440 hikmet'inin yer aldığını biliyoruz.

Yurdumuzda bugüne kadar yapılan çalışmalarda 250 civarında hikmet'in günümüz Türkçesine çevrildiğini, bunların da ancak 76'sının yayınlandığını söyleyebiliriz. Bu miktar Kazan'da yayınlanan nüshanın altmışta birini karşılıyor. Şimdi bir noktayı ince ince düşünmemiz gerekiyor. Yurdumuzda 1993 yılı Ahmet Yesevî Sevgi Yılı olarak kabul ve ilan edildi. Türkistan'da uluslararası Yesevî Kongreleri düzenlendi. Biz altmışta bir bilgi imkânıyla bu kongrelere katılmış olduk. Bunu bir eksiklik olarak kabul ediyoruz. Bizim bilebildiğimiz hikmet'ler de onaltıncı, onyedinci yüzyılda yazma eserlerde ve mecmualardaki parçalardır.

Türkistan'da ve dünyanın belli başlı merkezlerinde ve kütüphanelerinde bulunan hikmet'lerin eksik veya yanlış denmeden, en kısa zamanda toplanıp yayınlanmasında büyük faydalar vardır. Bunlar, derin su balıkları gibi antenleri çağları kucaklayan gönül ve bilim adamlarının katkılarıyla elbette bir sıralanmaya konurlar. Büyük gönül adamları için yazılan ve söylenen menkıbeleri, bir çağın insanlarına ilham veren, yol gösteren gönül destanlarını çağdaş insanlara da virgülüne, noktasına dokunmadan olduğu gibi sunmalıyız. Düş gibi masal gibi de olsa, anlatılan olaylardan alacağımız çok dersler vardır.

Günümüzde insanoğlu bir arayış içinde. İnsan kendi varlığını, kendi benliğini arıyor. Belki belirli şekil ve kalıpların monotonluğu içinde bir bunalımı bu, insanoğlunun... Yirminci yüzyıl insanının maddeye esir oluşunun tabii bir sonucu bu. Batı bilim adamları böyle söylüyorlar. Huzur'un, gelirin, mutluluğun yüksek olduğu Batı dünyasının ileri ülkelerinde 1950'li yıllarda özellikle gençliğin içine düştüğü bir bunalımı hepimiz hatırlıyoruz. Alabildiğine hür olmak, serazad olmak, kayıt ve sorumluluklardan kaçmak... Olağan değil bu, olması gereken hal bu değil elbette.

İnsanoğlu yirmi birinci yüzyılda maddenin ötesinde, manevi bir huzur, bir ferahlık, bir mutluluk reçetesi arıyor. Bugün Amerika'dan başlayan bir inanç, bir gönül turizminin kısacası yeni bir ipek Yolu'na eş, gönül yolunun yolcuları bu reçeteyi aramanın, en kısa zamanda bulmanın özlemini can evlerinde duyuyor ve yaşıyorlar.