Arnavut Edebiyatı


Asırlarca idaremiz altında yaşayan ve Balkan savaşından sonra is­tiklâline kavuşan Arnavutluk, tarih bakımından eski bir maziye maliktir. 1633 yılında Pivar başpiskoposu Pjeter Mazrreku Romada Arnavut mil­leti hakkında verdiği bir hitabede bu bahse temas ederek, Arnavut milletinin eski Makedonyalıların neslinden geldiğini ve bunların lisanları ayrı olmakla beraber içinde birçok Yunanca ve İtalyanca kelimeler bu­lunduğunu ve (32) kelimenin manâsını göstererek bu kelimelerin italyan­ca olduğunu söylemiştir.

Balkan milletleri topluluğu içinde Arnavutluk küçük olmasına rağmen halk edebiyatı bakımından zengin kaynaklara maliktir. Tarihî araştırmalar eski edebiyata ait bir çok yeni anıtların bulunmasına sebep olmuştur.

Arnavutlar müslüman ve Hıristiyan olmak üzere iki kısma ayrılır.Hıristiyan arnavutlar yüzyıllarca muhtelif kiliselerle Papaya bağlı olduk­larından bu milletin edebiyatı içinde en önemli yer tutan eski anıtlardan takdisnamelerdir. ilk bulunan ve Arnavut dili üzerine yazılan takdisname 8 kasım 1462 tarihini taşır ve bu Draç piskoposu Pal Engelli tara­fından hıristiyanlığı kabul etmiyen Arnavutların, kiliseye çocuklarını getiremedikleri takdirde evlerinde okunmak ve hıristiyan olmaya teşvik etmek için hazırlanmış ve tamim edilmiştir. Bu tarihî belge Floransada Laurentiane de Flerance'dedir.

Arnavut Von Harff (1497) lügatı.
Kölnden Flistine gitmek üzere yola çıkan Alman şövalyelerinden Arnold von Harff arnavut iskeleleri olan Ulçini ve Tivar'dan geçerken bazı Arnavut kelimelerini manâları ile yazarak ilk Arnavut lügatini mey­dana getirmiştir. Bu lügatin ihtiva ettiği kelime miktarı (26) yi geçmez ve sekiz satırdan ibarettir,

XV. Yüzyılda Paskalya ilâhileri:
XIV cü yüzyıla ait ve yunanca yazılmış ilâhilerin iki yerinde arnavutça parçalar bulunur. Bu kısımların kitapla hiç bir suretle alâkası yoktur. Arnavutça yazılı parçaların arasında musiki notlan da vardır. Bunlar paskalya şarkılarıdır.


Palermonun yanında Piana dei Greci şehiri İtalyan arnavutların merkezidir. Bu bölgede yaşayan Arnavutlar ana dillerini uzun zaman muhafaza etmişler ve hattâ mezar taşlarının üzerine bile arnavutça kitabeler yazdırmışlardır. Bazı kiliselerin ve meselâ 1728 de Piana'nın Z. Rruzare klisesinin kapısı üzerinde arnavutça yazılmış bir kitabe mevcuttur.

Gjon Buzuk ilk önce dinî kitapları Arnavut dili üzerine yazanlar­dandır. (1555). Bu kitaplardan biri Vatikan kütüphanesinde bulunmakta­dır. Kitap (188) sayfadır. Bu kitap evvelâ Üsküp başpiskoposu Gion Ka­sası tarafından Propaganda kütüphanesinde bulunmuştur.


1635 de Frang Bardhu, Dictionarium Lâtine — Eperiticum (Arnavutça-lâtince) lügati hazırlamıştır. Kitap 224 sayfa olup (5000) kelimeyi ihtiva eder.1685 de Pjeter Begdani "Cuneus Prophetarum,, başlıklı bir kitap yazmıştır. Kitabın her sayfası Arnavutça ve italyanca olmak üzere iki sütun üzerine hazırlanmış ve birinci kısmın ihtiva ettiği bahisler:

İnsanın doğuşu ve tekemmülü, Günahlar ve bunun ıslâhı, peygamberlerin hayatları ve mucizeleri. İkinci kısım da İsanın hayatını tasvir eder.

En önemli müslüman Arnavut şair ve ediplerinin eserleri: Mehmet Cami (Erveheja) nın müellifidir ve Arnavut halk edebiyatın­la önemli bir yer işgal eder.
Nezim Berati (1754) : Nezimin Divanını yazmıştır.

Osmanlı devleti zamanında mühim memuriyetler işgal etmiş ve 1892 le Lübnan mutasarrıfı iken ölen İşkodralı Vaso Paşa yazdığı şiirleriyle Arnavut lisanının gelişmesinde âmil olmuş ve Arnavut gramerini fransızca olarak yazmıştır. En mühim eserleri: Fransızca yazılan Etud de sur 'Albanie et ies Albanais; ve La verite sur 1' Albanie les Albanais.

Çağdaş Arnavut edebiyatının önemli şahısları:
Arnavutluk tarihinin tipik bir şahsiyeti Fan Neli'dir. Amerikalı şair

Longfelloıv'un "iskender Bey, adlı ingilizce dramını arnavutçaya çevirmiştir. Peter Fişta, Naim Fraşi ve Faik Konitsa dır.

Arnavut müellifleri arasında ilk eser neşreden kadın müellif Kadriye hanımdır. "Sultan Hamid,, isimli tarihî bir roman neşretmiştir.

ikinci Cihan harbinin başına kadar Arnavutlukta tercümeye çok önem verilmiş, Alman italyan ve Rus edebiyatından bazı seçilmiş parçalar arnavutçaya çevrilmişti. Cenubî Arnavutlukta yunan edebiyatı çok revacdadır. Son zamanlarda bir çok rumca eser arnavutçaya çevrilmişti.

Halk edebiyatı Millî cevahir (Tiran 1938) aamı altında Dine Spirs, Cari Gurakuki, Filip Fişta, Bernardin Palay ve Donat Kurti tarafından neşredilmiştir.


-----------------------
kaynak:http://www.edebiyatsanat.com