BABA TAHİR’İN FELSEFESİ VE EDEBİ KİŞİLİĞİ

 
“Gece karanlıktır ve kurtlar koyunlara saldırmakta
İki zülfünü hamail eyle ileri yürü
Dudağının köşesinden bana bir buse ver
De ki Allah yolunda dervişe verdim ”
 
Kendi benliğinden, varlığından kurtulup; ilahi mutlak varlıkta var olmayı amaçlayan, Ehli hak inancının yaşam felsefesini benimseyip üstünde çalışarak geliştiren Baba Tahir Uryan’a göre, insanlar her tür olumsuzluğa direnebilecek, kanaat edecek ve umutsuzluğa kapılmayacaktır.
 
Bunu sağlamak için de, halka sofizm ve tasavvufla hakka teslimiyet öğretilmeli, morali yükselterek, direnç ve kanaati artırılmalı ki, insanlar varlığa ve yokluğa aldırmadan hak ve adalet yolunda ilerleyebilsin.
 
            Aynı zamanda Baba olan Baba Tahir, kendisini herkesi eşit görüp gözetmekle de yükümlü sayıyordu. Bu yüzden şiirlerinde Alevilik felsefesinin özüne inmektedir.
 
Bir ah çekerim, felek haberdar olur
Bir ah çekerim, deli gönül del’olur
Bir ah çekerim, Mansur berdar olur
Bir ah çekerim, Mansur “Ene’lHak olur.
 
O yüzden, adaletsizliğin nedenini toprak ve sosyal eşitsizlikte gördüğü için, işlenebilir toprakların tümünün ortak mülkiyete dönüştürülerek, özgür köy yönetimlerine bırakılmasını savunan, köylü hareketlerini de desteklemektedir. Mülkiyet ortak olunca insanlar, maddi alemden arınıp çıplak kalacaktır.
 
Bir gün Hemedan sokaklarında çıplak dolaştığı için Uryan adını almış ve bu tür davranışlarından dolayı, çok saygın bir kişiliği olmasına karşın bazen de meczup muamelesi görmüş olduğu da söylenmektedir.
Bu ne kadar doğrudur bilemiyoruz, ama ona göre insanın insan olması için, mala mülke ve paraya tamah etmeyerek uryan (çıplak) kalması gerekmektedir.
 Bu düşüncesini kanıtlamak için Hemedan sokaklarında çıplak dolaştığı için mi,“Uryan” denildi? Yoksa ruhu maddeden soyutlayarak çıplak bırakmayı savunduğu için mi,“Uryan” denildi? Ya da ikisi birliktemiydi bilemiyoruz.
Fakat dönemin düşünce sistemlerinin çok üstünde ve yaşadığı toplumun değerlerini değiştiren bir filozof olarak, toplumdan çok farklı bir yerde olduğu açıktır. Bu durum meczup ve deli olarak algılanmasına neden olsa da, aynı zamanda veli olarak saygı görmesine de engel olamamıştır.
Hatta Baba Tahir dönemin toplumsal doğrularıyla taban tabana zıt düşüncelerini açıklamasında, tepkileri yumuşatmasında deliliği kullandığını ileri sürenler bile vardır. Cahil insanların yanlış değerlendirmelerinden rahatsız olan şairin aşağıdaki dörtlüğü, sanırım meczup muamelesi yapanlara bir yanıt olmalıdır.
Bir top mu kafam gelen giden tekme atar;
El sürmeyeyim; hepsi kurur, hepsi batar.
Alçaklara kaldıysa şu berbat dünya,
Tahir bir başka yer bulur, orda yatar!
 
İran’da onuncu yüzyılda yaşayan, şair, din alimi ve kerametleriyle meşhur velilerden birisi olan Baba Tahir veya Baba Tahir Uryan Hemadani’nin çok yönlü bir kişiliği olmasına karşın en çok şairliği ve şiirleriyle tanınmaktadır.
  ‘Baba Tahir Uryan’ başlıklı bir yazıda onun şiirleri ve eserleri hakkında aşağıdaki bilgiler verilmektedir.
 
“Zâhirî ilimlerde âlim, tasavvufta yetişmiş bir velî olan Baba Tâhir Uryân'ın asıl şöhreti şâirliğinden gelmektedir. İran Edebiyâtında daha çok Lûristan (Lûrî) lehçesiyle söylediği ârifâne ve etkileyici beyitleriyle ün kazanmıştır. Dübeyit adı verilen bu şiirlerin ölçüsü normal rubâî vezninden biraz farklıdır. Zamanla halk arasında yaygınlaştıkça bâzı değişikliklere uğrayan bu şiirler orijinalliklerinden bâzı şeyler kaybetmişlerdir. Baba Tâhir'in dübeyitleri (rubâi) dışındaki en önemli eseri, ahlâkî, tasavvufî konulardaki bâzı düşüncelerini özlü bir biçimde ifâde ettiği Arapça bir eser olan Kelimâtü'l-Kısâr(Kısa Sözler) adlı mecmûadır.”
 
Ömer Hayyam ve Mevlana’dan çok önce yaşayan şair'in bunların yaşam felsefesi ve edebi kişiliğinin oluşmasında ne denli etkili olduğu aşağıdaki dörtlükten kolayca anlaşılabilir. 
 
Bak, sevdiceğim Gönül, beden, can sende,
Ruh sende, kemik sende, yürek, kan sende.
Bilmem niye kalbimde bu illet, bu sızı?
Ancak bilirim derdime derman sende.
Yukarıdaki dörtlük, Ömer Hayam’ın, rubailerini yazarken Baba Tahirden ne denli etkilendiğini göstermektedir. Tasavvufta Mevlana Celalettin Rumi, Hacı Bektaşı Veli ve Yunus Emre’nin de öncüsü olan Baba Tahir Uryan, eşitlikçi, adaletli ve direnişçi bir anlayışı benimsemiştir. Kuşçuoğlu, Fazlullah, Nizami Gencevi, Viran Abdal, Şah İsmail, Pir Sultan Abdal, Kazak Abdal ve Kaygusuz Abdal’ın da ana kaynağı ve özü Baba Tahirdir.
Baba Tahir çok yönlü bir bilgin olduğu için, onun tüm yönlerini burada anlatmamız olanaksızdır. O yüzden ben yazımı “Çare Bulamazlar” adlı şiirinden bir dörtlük ile bitirmek istiyorum.
 
Ben ne alış-veriş fikrindeyim ne de kâr
Yüreğimde ne iyilik ne de varlık düşüncesi var.
Çeşme başı, su kenarı istemem
Çünkü her gözüm binlerce akan nehir gibidir.
                        Baba Tahir (Çare Bulamazlar adlı şiirinden)