Bozulmadık Türkçe halk şiirinde (2)

Ahmet ÖZDEMİR
***************

Karacaoğlan'dan iki yüz yıl sonra yine Çukurova'da kullanılan sözcüklerden bir bölümünü Dadaloğlu'nun şiirlerinde bulabiliriz. Yüzlerce örnekten bir bölüm aktarabiliriz:

Ağu: Zehir, Ahval: İçinde bulunulan durum, Alapirli: Sarı-kırmızı ışık saçan, Alarmak: Kızarmak al rengini almak, Belik: Saç örgüsü, Bıldır: Gecen yıl, Bön: Saf, temiz kalpli, Car: İimdat, yârdim, sığınak, Cehdetmek: Gayret etmek, yekinmek, azmetmek, Cirik: Uzun boylu, Çapar: Ulak, haber taşıyan, Davar: Koyun, keçi gibi küçük baş hayvan sürüsü. Dölek: Düzlük , Edik: Eskiden giyilen bir çeşit ayakkabı, Fino fesli: Küçük fesli, Firez: Ekin biçildikten sonra tarlada kök, anız. Göğ: Yeşil, Gözer: Delikli kalbur, Haçan: Ne zaman , İbili: İbibik kuşu, Kars: Kadirli'nin eski adı, Kayıl olmak: Razı gelmek, Kepir: Çorak , Konalga: Göçebelerin göç sırasında konakladıkları sulu ve otlu yer, Koygun: Dokunaklı, acıklı, Kulun: Yeni doğmuş kısrak yavrusu, Maya: Dişi deve, Mislin: Benzerin, dengin, Nikap: Örtü , Pöhrenk: Toprak su borusu, Sağman: Süt veren sağılan hayvan, Şivga: Taze fidan, Uşak: Çocuk genç, Yağlık: Mendil, başörtüsü........."

Dadaloğlu'dan yüz elli yıl sonra İç Anadolu'da kullanılmakta olan birkaç yerel sözlüğü Sefil Selimî'nin şiirinde görelim:

".... Sapı döktüğümüz harman yerini,
Unluk yuduğumuz ardıç kürünü,
Bostanda karpuzla hıyar pürünü
Görmek için can atıyom, çarem yok

Tavukların su içtiği yalağı,
Mangır mangır mangırdayan balağı
Çocukların belendiği beleği
Sermek için can atıyom çarem yok. ...."

Yukarıda sözünü ettiğimiz gibi halk şairleri yaşadıkları sosyal çevrenin gelenek ve göreneklerin "yazanakçı"larıdır. Onların şiirlerinin izini süzerek yüzyıllar ötesinin yerel sosyal yaşantısını gözlerinizin önüne getirebilirsiniz. Yine Karacaoğlan'ın şiirlerinden hareket ederek dört yüz yıl önceki Toroslardaki bir yayla göçünü canlandırabilirsiniz. O baharın, yazın çağıldayan suların, gür pınarların, açan goncaların, öten kuşların, özellikle genç ve güzel Türkmen kızları ile Türkmen gelinlerinin şairidir. Karacaoğlan, yaşamanın sevincini damarlarında duyan, allı morlu giysiler içinde peri kızlarını imrendirecek kadar çekici olan güzellere rahatça seslenen, arzuladığı serbestlikle duygularını dile getiren bir kişidir.

Diğer taraftan halk edebiyatına vücut verenlerden olan halk hikâyesinin, masalının, efsanesinin, destanının onlarca varyantından söz edilmesi, yerel özelliklerle açıklanabilir. Bu ürünler, özleri aynı olsa da ulaştıkları her yörenin sosyal, toplumsal yapısının, tarihinin, kültürünün, coğrafyasının, gelenek göreneklerinin, inanç yoğunluğunun ve kahramanlarının özelliklerini bünyelerinde eritmişler, havasıyla, suyuyla, kokusu ve rengiyle söylendikleri yörenin varyantını oluşturmuşlardır.

Şüphesiz, âşık tarzı şiir, ozanının hayat bulduğu, içinde yaşadığı yerel toplumun ihtiyacından doğmuştur. Şiirlerin hayatta kalma sebebi; toplum bilinciyle arasındaki bağdır. Âşık şiiri, yerel halkın kültür yapısının, dokusunun şekillenmesinde katkı sağlayan unsurlardandır. Her âşık, içinde bulunduğu yerelin, çağının tanığı, şiiri de bu tanıklığın tutanağıdır.
Sonuç olarak, yerellikten amaç, belli bir yöre ile ilgili olmaktır. Zaman ve zemin içinde âşıklarımız yörelerinin izlerini, yaşantılarını, sanat anlayışlarını, tasalarını, kıvançlarını, ağıtlarını, sevinçlerini dereler ırmaklar gibi Türk kültürü deryasına ulaştırmışlardır. Türk Kültürü, yerellerin bütünde buluşmasıdır. Bu durum kaynağı itibariyle yerel olan ve yerel mecralarda akan Âşık edebiyatına bütünde millilik ve köklülük nitelikleri kazandırır.