Cengiz Aytmatov da dünyasını değiştirdi

Prof. Dr. İSA KAYACAN

Azerilerin bir sözü var:
Vefat edenler için, “dünyasını değiştirdi” diyorlar.
Çok doğru ve yerinde bir ifade ediş, anlatım biçimi.
Türk dünyasının bilge yazarı; Beyaz perdeye aktarılan Selvi Boylum Al Yazmalım, sonra, Gün Uzar Yüzyıl Olur, Toprak Ana, Cemile gibi onlarca eserin yazarı, eserleri 154 dile çevrilen insanın kendi özüne yabancılaşması neticesinde ve kültürel hafızasını kaybetmesini, zihni yönden köleleşmesini eserlerinde “mankurtizm” kavramıyla çarpıcı bir şekilde açıklayan, ayrıca, Beyaz Gemi, Cengiz Han’a Küsen Bulut, Dişi Kurdun Rüyaları adlı romanlarıyla da dikkat çeken Cengiz Aytmatov için Türk dünyası ağlıyor.

Kırgızistan’ın ünlü yazarı Cengiz Aytmatov’un geçen yıl (2007) Elazığ’da katıldığı “Hazar Akşamları” şiir programlarında aynı salonda ve ortamda bulundum.. Üç ayrı kitabını imzalama lütfunda, nezaketinde bulundu rahmetli. Elazığ’da gördüğü ilgi karşısında çok sevinmiş, mutlu olmuştu. Aldığı ödüller yanında, Elazığ Belediye Meclisince verilen karar gereği adının bir parka verilişi O’nu çok mutlu etmişti. Konuşmalarından bu anlaşılıyordu, görülüyordu.

Dünyaca bilinen, tanınan Kırgızistan’ın ünlü yazarı ve devlet adamı Cengiz Aytmatov, tedavi gördüğü Almanya’nın Nürnberg kantinde 10 Haziran 2008 tarihinde akşam saatlerinde vefat etti. 14 Haziran 2008 tarihinde Kırgızistan’da, Devlet Başkanlığı kararnamesiyle bir günlük yas ilan edildi. Aytmatov için Başkent Bişkek’de düzenlenen cenaze törenine binler katıldı.

Cengiz Aytmatov’un naaşı daha sonra Bişkek yakınlarındaki Çon-Arık köyünde bulunan “Ata-Beyit” anıt mezarında babası Törekul Aytmatov’un yanında toprağa verildi.

CENGİZ AYTMATOV
Kırgızistan’ın Talas eyaletine bağlı Şeker köyünde 1928 yılında doğdu. Babası Törekul’un görevi nedeniyle bir süre Moskova’da eğitim gördü. Babası Stalin döneminde kurşuna dizilen, annesi ve üç kardeşiyle yeniden, Şeker köyüne dönen ve bu sırada amcası da Stalin yönetimince öldürülen Aytmatov, sığındığı babaannesi Ayımkan hanım ve halası Karakız’dan eski Kırgız efsanelerini, masallarını ve halk türkülerini dinledi. Bunlardan etkilendi. Eserlerinde bu efsanelerden, halk kültüründen sıkça yer verdi. Babaannesi ve halası için, “beni yeniden doğuran iki insan” diye bahsetti. Sonraki yıllarda, katiplik, postacılık ve vergi memurluğu yaptı. Vatandaşları ve kurumları yakından tanıma fırsatı buldu.
Kırgızistan’da Üniversite eğitiminin ardından yazılar kaleme almaya, yayınlamaya başladı. Moskova’daki Yüksek Edebiyat kurslarına kabul edildi. “Cemile” adlı eseri 1958 yılında Novy Mir dergisinde yayınlandı.
Cengiz Aytmatov birbiri ardına ödüller almaya başladı. Bunlardan birkaçı; “Lenin Edebiyat Ödülü”, “Büyük Sovyet Edebiyat Ödülü” şeklinde sıralandı. Aytmatov aynı yıl (1968) Kırgızistan’ın “milli yazarı” seçildi.
Hikâyecilikten roman yazarlığına kayan Cengiz Aytmatov’un ilk romanı “Toprak Ana” 1963 yılında yayınlandı. Sonra, “Elveda Gülsarı”, Kızıl Elma, Oğulla Buluşma, Beyaz Gemi eserleri peşpeşe yayınlandı.
“Fuji-Yama”, Sultanmurat, Deniz Kıyısında koşan Ala köpek, Dişi Kurdun rüyaları adlı eserleriyle, yerelden evrenselliği uzanan bir yazar olarak tanınan, Sovyetler Birliği dağılmadan önce Gorbaçov’un beş danışmanından biri olan Cengiz Aytmatov’un, Nobel Ödülüne aday gösterilmesi için, Türkiye’de, Atatürk, Kültür ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanı Prof.Dr.Sadık Tural başkanlığında oluşturulan “Cengiz Aytmatov için Nobel Komitesi” hazırlık çalışmalarını sürdürüyordu.
Cengiz Aytmatov, edebi çalışmalarının yanında; 15 yıl Avrupa’da SSCB ve Kırgızistan’ın Büyükelçiliğini başarıyla yürüttü. Avrupa Birliği, NATO, UNESCO ve Benelüks ülkelerinde görev yaptı.