ŞAİR, MİZAH YAZARI DOÇ. DR. DİLAVER CEBECİ’Yİ ANARKEN

Nail TAN
Türk edebiyatına şiir, oyun, gülmece / mizah ve gezi yazısı türlerinde eserler kazandıran, çocuk kitapları yazarı ve eğitimci Doç. Dr. Dilaver Cebeci, geçirdiği kalp krizi sonrası kaldırıldığı İstanbul Dr. Siyami Ersek Göğüs Kalp ve Damar Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesinde 29 Mayıs 2008 günü sabaha karşı dünya değiştirdi. Cenazesi, öğretim üyesi olarak görev yaptığı Marmara Üniversitesinin İlahiyat Fakültesi Camisi’nde 30 Mayıs 2008 günü öğle namazı sonrası kılınan cenaze namazının ardından Çengelköy Mezarlığı’nda toprağa verildi. 6 Mayıs 1999 tarihinde ağır bir beyin ameliyatı olmuş, çalışma gücünün bir bölümünü yitirmişti. Bu ameliyat üzerine şair dostlarından Ayhan İnal şu dörtlüğü yazmıştı:
Türkiye’min şairi, sazım sözüm Dilaver
Bir daha üzme bizi, iki gözüm Dilaver
Bilirsin töremizi, büyükler önden gider
Genç yaşta sıramızı, alma bizim Dilaver
Cebeci, 15 Temmuz 1943 tarihinde Gümüşhane Kelkit’in Dayısı (eski adı savaşan anlamında Deliler) köyünde doğdu. Babası çiftçi Zihni Bey, annesi ise Nazlı Hanım’dır. Ailesinin Kırıkkale’ye göç etmesi üzerine ilköğrenimini Kırıkkale İlkokulunda tamamladı. Ortaokulu Merzifon ve Mersin askerî okullarında okudu. 1966 yılında Erzincan Lisesini bitirerek Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde yüksek öğrenimine devam etti. 1970 yılında mezun oldu. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesinde 1986 yılında yüksek lisans, 1989 yılında da doktora öğrenimini tamamlayarak Dr. unvanını aldı.
Devlet hizmetine din bilgisi öğretmeni olarak başladı (1970). Aydın (1970-1975) ve İstanbul (1977-1978 ve 1980) illerinde lise din bilgisi öğretmenliği yaptı. Bu arada, Aydın’da Halk Eğitimi Başkanlığı (1976) ve İstanbul Ortaköy Eğitim Enstitüsünde Öğretim Görevlisi (1977) olarak hizmet verdi. Diyanet İşleri Başkanlığında yayın uzmanlığı yaptı (1978-1980). Doktorasını tamamladıktan sonra 1980 yılından itibaren Marmara Üniversitesinde görev aldı. Üniversiteye geçmeden önce Üsküdar Kız Lisesinde öğretmenlik yapıyordu. Üniversitedeki ilk görevi, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Beden Eğitimi Bölümü Sporda Psiko-Sosyal Alanlar Ana Bilim Dalı Başkanlığıdır. Daha sonra aynı üniversitenin İlahiyat Fakültesine öğretim üyesi olarak akademik çalışmalarını sürdürdü. Eşinin verdiği bilgiye göre 1998 yılında sosyoloji alanında doçent oldu. 2003 yılında sağlık durumu sebebiyle emekliye ayrıldı.
Yazı hayatına şiirle başladı. 1963 yılında Türk Ocağının açtığı şiir yarışmasında birincilik ödülünü kazanınca şairlik yönünde yürümeye karar kıldı. İlk şiiri 1965 yılında Defne dergisinde yayımlandı. İlk şiir kitabı ise 1973 yılında yayımlanan Hun Aşkı’dır. Şiirde; serbest, hece, aruz ölçülerinin tamamını başarıyla kullandı. Düzyazı şiir (mensur şiir) dalında da başarılı oldu. Yedi kadar şiiri, ünlü besteciler tarafından bestelendi. Bunlardan “Türkiye’m (Mustafa Yıldızdoğan bestesi)” ve “Yüreğime Kör Düğümler Atıldı (Zekâî Tunca bestesi)” büyük ün kazandı. Yazı ve şiirleri Defne, Türk Yurdu, Türk Edebiyatı, Töre, Yeni Türkiye, Ayyıldız, Kültür Dünyası, Bozkurt, TDAV Türk Dünyası Tarih ve Kültür, Güneysu dergileriyle Ortadoğu, Hergün, Ayrıntılı Haber, Türkiye ve Millet gibi gazetelerde yayımlandı. Seyyah-ı Fakîr Evliya Çelebi takma adıyla 1969 yılından sonra Türkiye gazetesinde ve bazı dergilerde yazdığı gülmece/ mizah yazılarıyla şiir dışında da adını duyurdu. Hikâye ve oyun yazmayı denedi. 1989 yılında Yeni Düşünce gazetesinin hikâye yazma yarışmasında birincilik, 1995 yılında da Türk Edebiyatı dergisinin açtığı Ömer Seyfettin Hikâye Yarışması’nda mansiyon ödüllerini aldı.
Ortaokul ve lise din bilgisi dersleri için yazdığı ders kitaplarının dışındaki genellikle Ötüken Yayınevi ile Türk Dünyası Araştırmaları Vakfınca yayımlanan edebî eserleri şunlardır:
Şiir: Hun Aşkı (1973, düzyazı şiir eklemeleriyle ikinci baskı 1984), Mavi Türkü (düzyazı şiir, 1983), Şafağa Çekilenler (1984), … Ve Sığınırım İçime (1992), Sitâre (1997), Asra Yemin Olsun ki (2000), Bütün şiirleri (2003).
Oyun: Büyü (1984).
Gülmece/ Mizah: Seyyah-ı Fakîr Evliya Çelebi takma adıyla; Devrannâme (1984), Seyrannâme (1997).
Gezi: Men Kazanga Baramen (Tataristan gezisi, 2000).
Çocuk Kitabı: Evliya Çelebi Resimli Çocuk Hikâyeleri Dizisinden: Azak’ın Denizaltıları (1990), Bahadır Giray’ın Mektubu (1993).
İnceleme/ Araştırma: Tanzimat ve Türk Ailesi (1993), Türk’e Dair (2001), Divan Şiirinde Kadın (2001), Kur’an Gerçekleri (2002), 17. Yüzyıl Osmanlı Toplumu (2005).
1992 yılında Kandehar Dağlarında Sabah Namazı adıyla bir şiir kaseti de doldurdu.
Ahmet Kabaklı Hocamızın Türk Edebiyatı Vakfınca yayımlanan beş ciltlik Türk Edebiyatı kitabının (İst. 1991), 4. Cilt, 344-345. sayfalarında şiir anlayışı ve bazı eserleri hakkında şu cümlelerle bilgi vermiş:
“Şiirlerimde bazen aşk,bazen kahramanlık, bazen vatan-millet sevgisi, bazen de beşerî sevgi temalarını işliyorum.
Hun Aşkı: 1972’ye kadar yazdığım şiirlerimden seçmeler. Bunlarda millî duygu ve heyecanı terennüm ettim.
Şafağa Çekilenler: 1972’den sonra yazdığım şiirler. Türk millî ruhunu çeşitli konular içinde ve soy şiirin kaideleri ile anlattım.
Mavi Türkü: Millî romantizmi yeni bir mensure anlayışı içinde terennüm etmeye çalıştım. Bütün Türk tarihinden ve dünyasından bazen sevinçli, bazen üzüntülü olayları millet sevgisi zemininde dile getirmek istedim.
Devrannâme: bu eser, 1969 yılından bu yana çeşitli dergi ve gazetelerde yazmış olduğum mizâhî yazılardan seçmeleri ihtiva etmektedir. Seyyah-ı Fakîr Evliya Çelebi müsteâr adıyla yazdığım bazı yazılar, meşhur seyyahımız Evliya Çelebi’nin dili ve mantığıyla ve biraz da Osmanlı Türkü’nün olaylara, tabiata ve eşyaya bakış tarzı ile günümüz olayları ve insanlarına mizahlı bakışlardır. Bu eserde, Osmanlı Türkçesinin geniş imkânlarıyla olayların derinine inmeyi ve Türkçemizin güzelliklerini gençlerimize sevdirmeyi denedim.
Büyü (Oyun): İslam’dan önceki dönemlerde, Çinlilerle münasebetlerimizin kesif olduğu yıllarda, onlarla bizim aramızdaki zihniyet farkını göstermek; ilmin, gayretin ve ahlakın bir milleti nasıl yükselteceğini anlatmak için yazdım.”
Rahmetli Kabaklı’nın isabetli değerlendirmesi ile şiirlerinde çok sesli bir destan havası ile bazen sosyal konuları, bazen de aşk ve tabiat görünüşlerini ele alan bir şairdi.
Cebeci, Kabaklı Hoca’ya yazdığı gibi, şiirlerinde millî, tarihî duygu ve düşünceleri işlemeye önem verdi. Lirik bir anlatım biçimi vardır. Uzun ve hikâyemsi düzyazı (mensur) şiir türünü de başarıyla denedi. Şair Bahaettin Karakoç, 1992 yılında “…Ve Sığınırım İçime” için yazdığı sunuş yazısında şu değerlendirmeyi yapmıştı: “Dilaver’i de şiir nefesini de iyi bilirim. Bu şair/ mücahit, kızgın çöllerin derinliklerinde de yürüse matarasına her dereden, her kuyudan su almaz, pınarların gözünü ve bengisuyu arar. Kısacası, günümüzün dumanaltı olmuş, trahomlu ve yelpikli şiirlerinden hiçbirisine benzemez bu genç şairimizin yazdıkları.”
Hikâyeci, eleştirmen Sevinç Çokum da Türkiye gazetesinde (10.9.1999) Cebeci’nin şiir sanatını şu cümlelerle değerlendirmiştir: “Onun şiirlerinde öyle hüzün bulamazsınız. Diyebilirim ki, o kederini bile haykırarak söyler. Bir öfke ve coşkunluk hâlinde tezahür eder şiirleri. Kimi zaman âşık, kimi zaman düşünür, atlı pusatlı bir alperen. Cebeci’nin bir başka yönü de üniversite öğretim üyesi, ilahiyatçı olması. Şiirlerinin o destansı havasına karışan köklü inancı ona yumuşak renkli, sevgiden güç alan bir özellik katar.”
Gülmece/ mizah türünde de eser veren Cebeci, bu alana “Seyyah-ı Fakîr Evliya Çelebi” tipini kazandırdı. Günümüzün sosyal, kültürel ortamını 17. yüzyıl penceresinden eleştirip ince bir üslupla yerdi, alaya aldı.
İLESAM, MESAM, Türk Edebiyatı Vakfı, Aydınlar Ocağı, Türkiye Yazarlar Birliği ile Türk Dünyası Araştırmaları Vakfının üyesiydi.
1971 yılında öğretmen Ayla Özmaya ile evlenen yazarın Fatih Çağrı adında bir oğlu ile Nazlı Aspay Sener adında bir kızı vardır. Dostum Ayhan İnal, 8 Haziran gecesi telefonda eşinden naklen anlattı. Kızından torunu Betül, anneannesinin sürekli ağladığını görünce bir sabah şöyle demiş:
- Ağlama anneanneciğim. Bu gece rüyamda dedemi gördüm. Vallahi cennetteydi.
Yazımı bitirirken bir üzüntümü de belirtmek istiyorum. Bu yıl Tarsus Karacaoğlan Festivali’nde ona “Karacaoğlan Şiir Ödülü”nü vermeyi düşünüyorduk. Kezâ Orhan Şaik Gökyay Şiir Ödülü adaylarımızdandı.
Anısı önünde saygıyla eğiliyor, yazımızı üç şiiriyle bitiriyoruz. Durağı cennet olsun!

TÜRKİYE’M

Baş koymuşum Türkiye’min yoluna,
Düzlüğüne, yokuşuna ölürüm.
Asırlardır kır atımı suladım,
Irmağının akışına ölürüm.

Deli sular, salkımsaçak söğütler,
Kışlada kumandan, asker öğütler,
Yaylalarda ata biner yiğitler,
Bozkurt gibi bakışına ölürüm.

Sevdalıyım yangın yeri bu sinem,
Doksan yıldır çile çekmiş hep ninem,
Pınarlardan su doldurur Emine’m,
Mavi boncuk takışına ölürüm.

Düğünüm, derneğim, halayım, barım,
Toprağım, ekmeğim, namusum, arım,
Kilimlerde çizgi çizgi efkârım,
Heybelerin nakışına ölürüm.

(Bütün Şiirleri: s. 115)

OLUMSUZ KOŞMA

Yüreğime kör düğümler atıldı,
Çözemedim, çözülmüyor Sultanım.
Yıllar yılı kaderimin hükmünü,
Bozamadım, bozulmuyor Sultanım

Yollarıma tuzak konmuş bir kere,
Güvenim yok haftalara günlere,
Zamanın tesbihi saçıldı yere,
Dizemedim, dizilmiyor Sultanım.

Şu bendeki çölün suya çağrısı,
Fecir vakti yıldızların ağrısı,
Bu diyarlar güzel ama doğrusu,
Gezemedim, gezilmiyor Sultanım.

Barış umdum şu yılların kaçından,
Kan döküldü bulutların saçından,
Gök maviyi, gün ışığı içinden,
Süzemedim, süzülmüyor Sultanım.

Sana dert dökmeye yetmiyor bir gün,
Kâğıt bile mısralardan tedirgin,
Vakit gece, kalem hasta, göz yorgun,
Yazamadım, yazılmıyor Sultanım.

(Bütün Şiirleri: s. 150)

ÇOCUK VE RESİM

Bir çocuk resim yapıyor:
Tutup ebemkuşağını sermiş önüne
Ve o asil beyazlığa eğmiş başını,
Kalemleri yeşil, mavi, sarı…
Düşürmüş de kâküllerini bir masal beldesine,
Huzura şekil veriyor incecik parmakları…

Bir çocuk resim yapıyor:
Uzun kirpikleri geziniyor mor dağlarda,
Ufukta gülüp duruyor alev saçlı bir güneş,
Barışın gökçek maviliğinden kuşlar geçiyor,
Küçük yüreğinin sevgisi serpiliyor toprağa,
Yamaçlarda beyaz papatyalar açıyor…

Bir çocuk resim yapıyor:
Bir dere geliyor sonsuzluktan, akıyor sonsuzluğa,
Dirliğe boy atıyor kıyısında çimenler…
İki ağaç baş başa seyrediyor gökleri,
Yanağından pembeler dökülüyor çocuğun,
Cömert bir yağmur gibi suluyor çiçekleri…

Ah çocuk, canım çocuk,
Gel şu dünyayı kirli libasından soy!
Düşleri nakışlı çocuk, elleri hünerli çocuk,
Resminin bir yerine beni de koy…

(… Ve Sığınırım İçime, 1992, s. 46)