Ahmet Özdemir
05.05.2016
************



Bir yaz günü, Burhan Efendi Ali Emirî Efendi’ye yeni bir kitap düştüğünü, sahibinin 30 lira istediğini söyledi. Böylece Divan-ı Lügat-it Türk’le yeni Türk kamus ve gramer kitabıyla, bu eşi görülmemiş şaheserle tanışmıştı. O anda kitabın otuz lira değil otuz bin lira bile edebileceğini anlamıştı. Ama Burhan Efendi’ye önce belli etmemeye çalışmış, eserin dağınık olduğunu, müellifinin Kaşgarlı bir adam olduğunu, kimdir, necidir bilinmediğini söyledikten sonra madem Maarif Encümeni 10 lira teklif etmiş, ben on beş lira vereyim, demişti.


Burhan Efendi, kitabın Eski Maliye Nazırı Nazif Paşa’nın yakınlarından yaşlı bir kadına ait olduğunu, Paşanın bu kitabı ona verirken “Bak sana bir kitap veriyorum. İyi sakla. Sıkıldığın zaman kitapçılara götür. Altın para otuz lira eder. Aşağı verme” dediği için otuz liranın kadının kulağına küpe olduğunu, daha aşağı vermediğini aslında 30 liraya alınırsa yaşlı ve yoksul kadına iyilik edilmiş olacağını söylemişti.

Ali Emirî Efendi kitabı alacaktı ama yanında onbeş lirası vardı. Bir başkası görür de alır diye korkuyor, para bulmak için kitapçı dükkanını terk etmek istemiyordu. İmdadına Edebiyat öğretmeni Faik Reşat Bey yetişmişti. Faik bey koşup evinden yirmi lira getirmiş, O da Divan-ı Lügat-it Türk’e sahip olmuştu.

Bu kitabı kimse görmemişti. Ancak Kilisli Rıfat, Katip Çelebi’nin Keşfizunun’unda adından söz edildiğini söylemişti.

Ali Emirî Efendi Rıfat Efendiye kitabı şöyle anlatıyordu:

“Bu bir kitap değil adeta Türkistan ülkesidir. Türkistan değil, bütün cihandır. Türk dilinde şimdiye kadar bunun gibi bir kitap yazılmamıştır. Bu Kitap ile Hazret-i Yusuf arasında sanki bir ilgi var. Yusuf u arkadaşları bir kaç akçeye satmışlardı. Ama Mısır’ da ağırlığınca mücevhere satıldı. Bu kitap da bana otuz üç liraya mal oldu. Fakat ben onu bir kaç misli ağırlığında mücevhere vermem. ”

Ali Emirî’nin aldığı kitap ağızdan ağza kulaktan kulağa yayılmıştı. Kimseye göstermiyordu. Diyarbakır mebuslarının ricalarına rağmen Ziya Gökalp’ e bile göstermemişti.

Yalnız Kilisli Rıfat’ a güveniyordu. Ondan bağı çözüldüğü için formaları dağılan ve yaprakları karışan kitabın düzenlenmesini istemişti.

Sonunda Ziya Gökalp, Talat Paşa ve Adliye Nazın İbrahim Efendi’nin ısrarları ile yayınlatılmasına razı olmuştu. Bir şartı vardı. O da Kilisli Rıfat’ın matbaada dizgisi, tertibi ve tashihi sırasında hazır olması, orijinalinin Rıfat’tan başkalarının eline geçmemesiydi.

Bütün şartları kabul edilmiş ve Matbaaya emir verilmiş, tecrübeli dört mürettip görevlendirilmişti. Böylece üç yüz adet üç cilt olarak yayınlanmıştı.

Talat Paşa, önce Ali Emirî Efendiye arzu ettiği bir görevi teklif etmiş, kabul etmeyince bu defa “Zatıalinize küçük bir mükafat olarak üç yüz lira gönderdim. Lütfen kabul buyurun..” diye bir mektup yazmıştı. Ali Emirî Efendi’nin verdiği karşılık şöyleydi.

“Lûtfunuza ve kadirşinaslığınıza teşekkür ederim. Fakat parayı kabul edemem. Çünkü aksi halde vatanî, millî bir küçük hizmet karışlığında para almış olacağım. Bu ise vicdanıma ağır gelecek bir olaydır. Bundan dolayı size teşekkürlerimle birlikte parayı iade ediyorum. Bu parayı yardıma muhtaç olan bir kaç aileye dağıtırsanız ben size müteşekkir kalacağım gibi, Cenab-ı Hak da memnun olur. Bu sadakanın adı Divan-ı Lugat-it Türk sadakası olsun…”

Ali Emirî Efendi ömrünün son yıllarını kitaplarını bağışladığı Fatih’teki Millet Kütüphanesinin kapıdan girilince sağdaki büyük odasında geçirmiş, etrafına topladığı gençleri aydınlatmış, onların gösterdiği saygıdan mutlu olmuştu.

Fransızlar kitapları için otuz bin İngiliz lirası teklif etmişler, ayrıca adına Paris’te büyük bir kütüphane kurmayı, kendisine aşçılı, hizmetçili bir hayat vaat etmişlerdi. Ancak bu teklifi getirenlere verdiği cevap şöyleydi:

“Ben bu kitapları, devletimin verdiği maaşla topladım; öldüğüm zaman milletime kalması için! Bir daha böyle bir teklifle gelirseniz sizi buradan kovarım!”

Türk dilinin en değerli kitabını, Türklük dünyasına kazandıran Kaşgarlı Mahmut’u ve bu kitabı bularak, paha biçilemez hazineyi gün ışığına çıkaran kitap piri Ali Emirî Efendi’yi örnek kişiliği ile saygı ve rahmetle anmayı, borç biliyoruz. İnanıyoruz ki, bu kişilerin tanıtılması, toplum katmanları arasında birlik, beraberlik ve hoşgörü anlayışının gelişmesine katkıda bulunacaktır.