FATİH SULTAN MEHMET VE ÇEVRE SAĞLIĞI


Hayrettin İVGİN


Yirmibirinci yüzyıl, şuna inanın, "Çevre Yüzyılı" olacak. Yaklaşık 150 yıldır kirletilen ve çöplük haline getirilen dünyayı; 21. yüzyılın insanı temizlemeye başlayacak. Ve herhalde bu temizlik, 100 yıl sürecek.
Dünyayı kimler kirletti? Bu konuda her ülke birbirini suçluyor. Ozon tabakası delindi. Denizler kirlendi, milyonlarca tür balık yok oldu. Dağlar, ovalar, meralar kirlendi. Nesilleri son bulan hayvanların, ancak ansiklopedilerde resimlerini görüyoruz. Ormanlar güzeldi. Binlerce tür hayvanın sayıları azaldı. İnsanoğlunun ayak basmadığı, gitmediği, girmediği, deşmediği yer kalmadı. Uzayı bile kirletti. En uzağa atabildiği füzeleri, acımasızca yolladı. Eline geçtiyse uzaya fırlattı. Yeryüzünü kurcaladı, gökyüzünü kurcaladı.

Ama sonucunu da gördü. Leş gibi denizler; yok olan ormanlar; pislik akıtan ırmaklar, nehirler, dereler; insanları öldürmeye, boğmaya hazır hava… İnsanoğlu "eyvah!" dedi. Ama iş işten geçti. Şimdi kara kara düşünüyor dünya. Ben kendimi nasıl temizleyeceğim, diye? Yok ettiğim hayvan neslini nasıl üreteceğim veya yaşatacağım? Velhasıl, tabiatın dengesini nasıl sağlayacağım.

Bundan beşyüz yıl önce, İstanbul Fatihi, Sultan Mehmet'in yazdığı bir vakıfnâme gördük. Aslı Gevher Nesibe Eğitim Enstitüsü Çevre Sağlığı Bölümünde bulunan vakıfnâmenin ilginç gördüğüm bazı bölümlerini sizlere aktarmak istiyorum.

"Ben ki İstanbul Fatihi Abdü-aciz Fatih Sultan Mehmet Han, bizatihi alın terimle kazanmış olduğum paralarımla satın aldığım İstanbul'un Taşlık mevki'de bulunan ve hudutları bilinen 136 adet dükkanımı aşağıdaki şartlar çerçevesinde vakıf haline getirdim.

Şöyle ki: Bu gayrı menkullerimden elde edilecek gelirlerle, İstanbul'un her sokağına ikişer kişi tayin ettim. Bunlar ki ellerinde bir kap içerisinde kireç tozu ve kömür külü olduğu halde günün belirli saatlerinde bu sokaklara tükürenlerin, tükürükleri üzerine bu tozu döksünler. Ayrıca on cerrah (operatör), on tabip (doktor) ve üç yara sarıcı (sağlık memuru) tayin ediyorum. Bunlar ki ayın belli günlerinde İstanbul'a çıksınlar, istisnasız her kapıyı çalsınlar ve o evde hasta olup olmadığını sorsunlar. Var ise ve şifası orada mümkün ise tedavi etsinler. Değil ise kendilerinden hiçbir karşılık beklemeksizin Darülaceze'ye kaldırarak orada şifa buldursunlar"
Sadeleştirerek verdiğim bu vakıf senedinde, Fatih'in çevre sağlığına ve halk sağlığına ne kadar önem verdiği açıkça görülüyor.

Beş yüz yıl önce çevre kirliliği yoktu. Hava, su, deniz, toprak, dağ, ova temizdi. Yere atılan tükürükten bile rahatsız olan atalarımız, bunun çevreye vereceği zararı bile o günkü şartlarda düşünmüş, temizleme için tedbir almışlardır.

O yıllarda insanların vicdanları ve kafası da temizdi. Bugün çevreyi kirleten insanoğlunun kafasının içi de, vicdanı da kirli. Çevre kirliliğ mânen insanın, içinin dışa yansımasıdır. Vicdanen ve ruhen temiz insanlar çevresini de temiz tutar.

Yirmi birinci yüzyılın insanının işi çok zor. Kirlenmeyen hiç bir şey kalmamış ki nasıl temizlesin?