İstiare


--------------------------------------------------------------------------------
4-) İSTİARE (EĞRETİLEME)

Temel öğelerden (benzeyen, kendisine benzetilen) sadece biri söylenerek yapılan benzetmeye istiare denir.
İstiare, bir sözün benzetme amacıyla, başka bir söz yerine kullanılması olarak da tanımlanabilir.

"Yuvayı yapan dişi kuştur."

Bir atasözü olan bu cümlede,"kadın", "dişi kuş"a benzetilmiş, ancak benzeyen (kadın) kullanılmamıştır. Bu bir istiaredir.
İstiareler ikiye ayrılır:

Açık İstiare: Sadece kendisine benzetilen kullanılır.
Kapalı İstiare: Sadece benzeyen kullanılır.

ÖRN. "Şakaklarıma kar mı yağdı, ne var?"

Şakaklardaki beyazlık kar'a benzetilmiş. Ancak benzeyen kullanılmamış. Bu, açık istiare örneğidir.

ÖRN. "Çatma kurban olayın çehreni ey nazlı hilâl!"

Şair, bayrağı kaşlarını çatmış bir insana benzetiyor; ancak "insan" (kendisine benzetilen) dizede açıkça geçmiyor. Sadece benzeyen öğesi kullanılmış. Bu,kapalı istiare örneğidir.

NOT: Kapalı istiarelerde yalnız Benzeyenin (özellikte zayıf olanın) kullanıldığını biliyoruz. Bu tür benzetmelerde Kendisine Benzetilenin özelliklerinden (benzerlik yönünden) bazıları da ipucu olarak kullanılır.

ÖRN. "Çocuklar okula doğru adeta uçuyorlardı."
Çocuklar "kuş"a benzetilmiş,"kuş" değil uçmak eylemi kullanılmıştır.

ÖRN. "Gözlerinden uyku akıyordu."
"Uyku" akıcı bir maddeye (mesela suya) benzetilmiştir."Akıyordu" eylemi ipucu olarak kullanılmıştır.

NOT:Teşhis (Kişileştirme),insan olmayan varlıklara insan niteliği kazandırma,insana ait özellikleri o varlıklara mal etme,insandan diğer varlıklara aktarmadır. Her teşhiste,bir kapalı istiare vardır;çünkü bu tür benzetmelerde Kendisine Benzetilen bir insandır ve söylenmemiştir. Her Kapalı İstiarede ise Teşhis yoktur.

ÖRN. "Boynu bükük buğdaylar,yağmur özlemiyle gökleri gözlüyorlardı."

Burada TEŞHİS ve KAPALI İSTİARE vardır."Buğdaylar" insana benzetilmiş; "özlem çekmek","gözlemek" gibi özellikleri buğdaya mal edilmiştir.

ÖRNEKLER

* "Derinden derine ırmaklar ağlar / Uzaktan uzağa çoban çeşmesi."
B: Irmaklar ve çoban çeşmesi KB: İnsan(?) BY: ağlamak(ipucu)
TÜR: Kapalı İstiare
* "Gece akıp gitti / Çevirin gündüzün sayfalarını."
B: gece KB: akıp giden bir madde, su (?) BY: akmak(ipucu)
TÜR : Kapalı İstiare
* "Gülüm beni terk edecek / Hasretiyle öldürecek."
B: sevgili (?) KB: gül
TÜR : Açık İstiare
* "Nice dolaşık yolları çözdüm bıraktım."
B: yollar KB: ip, ip yumağı (?) BY: dolaşık, çözmek (ipucu)
TÜR: Kapalı İstiare
* "Gönül her çiçekten bal almak ister / Kırıldı kanadı.uçamaz oldu."
B: gönül KB: arı (?) BY: çiçek,bal almak ve kanadı kırılmak(ipucu)
TÜR: Kapalı İstiare

Aşağıdaki örnekleri inceleyiniz

1. "Eğilmiş arza,kanar,muttasıl kanar güller."
B: KB: TÜR:
2. "Vurulup tertemiz alnından uzanmış yatıyor
Bir hilâl uğruna ya Rab ne güneşler batıyor."
B: KB: TÜR:
3. "Bir med günü gökyüzü kurşunla örtülü."
B: KB: TÜR:
4. "İki kapılı bir handa / Gidiyorum gündüz gece."
B: KB: TÜR:
5."Can kafeste durmaz uçar / Dünya bir han konan göçer."
B: KB: TÜR:
B: KB: TÜR:
B: KB: TÜR:
6. "Yüce dağların başında salkım salkım olan bulut."
B: KB: TÜR:
7. O kızıl zafer kartalının / Çankaya'da kurulmuş yuvası."
B: KB: TÜR:
8. "Güneş, denizin mavi sularında saçını yıkıyordu."
B: KB: TÜR:
9. Kurban olam kurban olam / Beşikte yatan kuzuya."
B: KB: TÜR:
10."Yeşil kurbağalar öter göllerde / Kırıldı kanadım kaldım çöllerde."
B: KB: TÜR:
11."Yürüyordum, ağlıyordu ırmaklar."
B: KB: TÜR:
12."Havada bir dost eli okşuyor elimizi."
B: KB: TÜR:
13."Yüce dağ başında siyah tül vardır."
B: KB: TÜR:
14."Sabahtan uğradım ben bir fidana."
B: KB: TÜR:
15."Mor menekşe boyun eğmiş / Yapracığı suya deşmiş."
B: KB: TÜR:
16."Tekerlekler yollara bir şeyler anlatıyor."
B: KB: TÜR:
17."Birçok seneler geçti dönen yok seferinden."
B: KB: TÜR:
18."Semânın kandilleri yanmıştı."
B: KB: TÜR:
19."Durur tekbir alır dağlar / Döner dağlarda kartallar."
B: KB: TÜR:
20."Vatan ufkundaki en güzel çeyiz
En şanlı süs,baktım yarıya çekildi."
B: KB: TÜR:
21."Uzak dağlarda kaybolmuş bir bulut/Rüzgârın bir unutkanlığıdır."
B: KB: TÜR:
22."Yedi tepeli şehirde bıraktım gonca gülümü."
B: KB: TÜR:

23."Saçlarıma yıldız düşmüş koparma anne."

B: KB: TÜR:
24."Görünmez kanatlarıyla hatıralar / Camlara çarpıp duruyor."
B: KB: TÜR:
25."Başımdan bir kova sevda döküldü
Islanmadım,üşümedim,yandım oy!"
B: KB: TÜR:
26. "Gökyüzü sarsılıp köpürüyor,camlara saldırıyor."
B: KB: TÜR:
27. "Varsın bahçelerde rüzgâr gezinsin."
B: KB: TÜR:
28. "Ufuklar merhametsiz,rüzgârlar hoyrat
Yok artık can verdi aydınlık mevsimler."
B: KB: TÜR:
29."Dağlara yaslanıp yatan güneşi/Yaralı, hastadır, yorgundur sandım."
B: KB: TÜR:
30. "Bir ateş düştü canıma / Yanarım kimseler bilmez."
B: KB: TÜR: