Kara tren kay da gel

Ahmet ÖZDEMİR



Yazımın konusu soracağım üç bilmecenin yanıtı olacak:

"Sıra sıra odalar. Birbirini kovalar."

 "Kara koyun, meler gider. Dağı taşı deler gider."

 "Uzaktan baktım dev gibi. Yanına baktım ev gibi."

Bilmecelerimizin yanıtı, bildiğiniz gibi Tren... Bugün tren nostaljisi yaşayıp, trenle ilgili anılarımızı tazeleyeceğiz. Hemen aklıma bir Ankara türküsü geldi:  

"Tiren gelir gışladan

Direkleri vişneden"

Günümüz şairlerinden Bekir Sıtkı Erdoğan Hancı  şiirinde  "Güç belâ bir bilet aldım gişeden, / Yolculuk başladı Haydarpaşa'dan!" diyor. Bir başka şiirinde trenle memleketi bütünleştiriyor.

 "Düştü yollara trenim,

Öter memleket memleket...

Gece gündüz efkârlanır:

Tüter memleket memleket...

 

Dolar boşalır duraklar,

Kaçar, kovalar direkler...

Sıla gözleyen yürekler,

Atar memleket memleket...

                     .....

Ey tiren, nedir öttüğün,

Şurama geldi ettiğin!

Gayrı sürüyüp gittiğin

Yeter memleket memleket...

 

Meğer bu sürgüne Tanrı,

Tâ ezelden vermiş emri!

Yollar değil, insan ömrü

Biter memleket memleket..."

Sevgili hemşerim Uğur Kaya'nın derleyip TRT repertuarına kattığı bir Kangal türküsü de "Kara tren kay da gel" diye başlıyor. Kara tren kayıp gelir de uzun uzun çınlayan sesiyle, tekerlerinin raylardaki tık-takları özlemli yürekleri sızım sızım sızlatır.

Şair de öyle diyor:

 "Yok çâre, çözülmüş bu gönül her hevesinden,

Mahşer mi toparlar bizi bilmem yarın artık?

Ömrüm saçılıp gitti vagon penceresinden;

Yıllar yılı tık tık ... tıkı tık tık ... tıkı tık tık ..."

Tren yolculuğu, kavuşmalardaki sevinci, ayrılmalardaki hüznü ve gözyaşını anımsatır. Birini getirirken, diğerini götürür.

Bir başka Ankara türküsü şen şakrak ama aslında gülerken ağlatıyor: "Dama koydum yakacak / Şimdi tren kalkacak"

Bir zamanlar, Anadolu'da Posta treni, yük treni, yük ve yolcu taşıyan karma tren, asker sevk eden trenler, banliyöler, istasyonun hareketliliğine renk katarlardı. İstasyonlar gezi alanıydı. Kara trenin sesi duyduğunda herkesin içini bir duygu kaplar, tanıdık bir yüz görmek için geçen trenin pencerelerine bakılırdı. Tanıdık görülmese bile kara trenin memleket havasını taşıdığını düşünülerek, yakınlar varmış gibi el sallanırdı.

Trenler ve demiryolu çalışanlarının yaşantıları çoğu kez filmlere yansıdı. Bir zamanlar içinden tren geçmeyen film yok gibiydi. Kara trenin istasyondan ayrıldığı zaman çaldığı düdük, hüzünlü bir nağme gibi insanları etkilerdi. İstasyona geldiği zaman çaldığı düdükse kavuşmayı müjdeler gibi algılanırdı.

Simdi geride bıraktığı eserlerle gönlümüzde yaşamakta olan Nezahat Bayram'ın radyolarda dinlediğimiz türküyü anımsıyor musunuz?

"Kara tren gelmez mola

Düdüğünü çalmaz ola"

Nezahat Bayram'ı saygıyla anıyorum.

Tren ve demiryolları 150 yıldan beri hayatımıza girdi. Folklor ürünümüzde yer aldı. İçerisinde tren sözcüğünün geçtiği onlarca manimizi sıralayabiliriz:

"Tren gelir yan durur /  Dumanını savurur /  Sandıklı'nın oğlanları /  Kaşları çatık durur."

"Tren geliyor tiren. / Dağlara dalıp giden / Kara tren değil mi / Yârimi alıp giden"

"Tren gelir öterek / Kömürünü dökerek  / Ben anamdan ayrıldım  / Gözüm yaşım dökerek"

"Kara tren ak tren / Askerleri say tren  / Benim yarım kırkbeşli  / Postasıyla say tren"

Trenli manilerin bazıları da türkü sözlerini oluşturuyor. Alaattin Bahçekapılı'nın derlediği Gümüşhane türküsünde de "Trenin düdüğüne / Taş koydum gediğine / Anneler kız besliyor / Vermiyor sevdiğine" sözleri yer almış.

Demiryolunu hiç kullanmayan insanların bile tren nostaljisi var.  Şarkılar, şiirler ve filmler çoğu kez trenlerin dili oldu.  Nefes alan ya da almayan her şey gibi trenler ve garlar da değişim geçirdi. Yaşları 60'ın üzerinde olanlar, çocukken en çok trene binmeyi isterlerdi. İstasyon mahallelerinin yaramazları tren manevra yaptığı zaman atlar, birkaç dakika süren bu yolculuktan zevk alırlardı. Vagonlara saklanır, tren hız alıncaya kadar bekler, sonra kendilerini aşağı atarlardı. Demir paralarını rayların üzerine bırakır, trenin geçmesini bekler, tren geçtikten sonra paranın aldığı şekle şaşkınlıkla bakarlardı.