Karacaoğlan'ın felsefesi

Ahmet ÖZDEMİR
*************

Felsefe kelimesinin nereden geldiği, ne anlama geldiği ve ilgi alanlarının neler olduğu konusu benim işim değil. Ancak felsefenin basit bir anlatımla "düşünce bilimi" olduğunu biliyorum. Yine yüzeysel bilgimle felsefenin varoluş, ahlak, iyilik, bilgi, gerçek, din, tasavvuf, sevgi ve güzellik gibi kavramları incelediği aklıma geliyor.
Bu kavramlar içinde dört yüz yıl önce yaşamış olan Karacaoğlan'ın yeri neresidir?
Her şeyden önce Karacaoğlan bir sevgi adamı... Doğaya ve insana sevgisini halkın yüreğine öyle bir işlemiş ki, dört yüz yıldan bu yana, çürümemiş, paslanmamış, değerinden bir şey kaybetmemiş. Kendine özgün anlatım biçimiyle, canlı tavır ve içtenliğiyle, yaşamı algılamasıyla; halk şiir geleneğinin doruğunda kalmasını başarmış.
Sevgi diyoruz: Sevgi, insanoğlunun içine, özene bezene konan en güzel ve güçlü duygu... Bu yüce duyguyu içinden söküp atamıyor. Felsefe de zaten, bu duyguyu bilmek, anlamak, yaşamak ve yaşatmakla ilgilenmiyor mu? O halde şu sorulara cevap vermemiz gerekiyor: Karacaoğlan'ın Felsefesi var mıdır? Varsa nedir?
Bu sorulara verebileceğimiz cevabın içinde sorular var:
Karacaoğlan çoğu çevrelerin sözünü ettiği gibi ahlak dışı yaşayan, şiirleri açık saçık sözlerle dolu, tarikatların ve genel din anlayışının çerçevesine sığmayan bir kişi midir? Obada sevilmeyen bir tip midir? Kızların yanı sıra yeni evli gelinleri, kocaları gurbette kadınları da rahat bırakmayan uçarı çapkın bir âşık mıdır?
Bunlar Karacaoğlan'a vermek istediğim rol ve onun ağzından sufle ettirmek istediğiniz kendi düşünceleriniz oranında doğru. Bunu sizin niyetiniz belirliyor.
Bizce asıl doğru olan, Karacaoğlan'ın medrese eğitimi almadığı, tasavvufi eğitim görmediği, onun yalnız ve yalnız bir halk feylesofu olduğunu... Elbette ona arif ve kelam sahibi diyemeyiz ama irfan sahibi olduğunu söyleyebiliriz. O halde Karacaoğlan'ın içinde vücut bulduğumuz dünyada yaşayan halk feylesofu olduğundan ve Karacaoğlan'da yansıyan halk felsefesinden söz edebiliriz.
Örneğin, geçmişten günümüze gelen, uzun deneyimlerden yararlanarak kısa ve özlü öğütler veren, toplum tarafından benimsenerek ortak olarak kullanılan kalıplaşmış sözlere atasözü diyoruz. Atasözlerinin halk felsefesinin ürünleridir:
Feyzullan Çınar'dan alınan bir Karacaoğlan türküsüne kulak verelim:
"Yaz gelip de beş ayları doğunca
Akar boz bulanık selinden sakın
Gurbet ilde kimse bilmez ahvalin
Sen dur vatanında ilinden sakın

İnsanın kötüsü eylikten bilmez ,
Kursaksıza öğüt versen de almaz,
İnsan çiğ süt emmiş itimat olmaz,
Kapında hizmetkâr kulundan sakın.

Kötü insan doğru gitmez yoluna,
Eyi insan hoş geçinir diline,
Elini sunma ki yârin gülüne,
Dikeni var batar elinden sakın.

Karac'oğlan der ki eğle gönlünü,
Elinden bırakma nazlı yârini,
Kimse bilmez ahvalini halini,
Yakınında olan komşundan sakın."

Ne diyor Karacaoğlan? İnsanın kötüsünün iyiliği bilmediğini, iyi insanın doğru yoldan gittiğini ve dili ile hoş geçindiğini anlatıyor. Muhatabını, kötülerle düşüp kalkmaması konusunda uyarıyor. Ortaya koyduğu değerler ve kabuller, Toplumunun yüzyıllarca savunduğu ortak kabul ve değer yargılar, yani halk felsefesidir. O halde Karacaoğlan "uçkuru düşük" birisi değil. Karacaoğlan öğüt, övüt (övgü), ağıt, yiğit, yavut (sevgili), yağıt (düşman) üstüne olmak üzere altı bölüme incelemeli.
O topluluğun düşüncesini, duyarlığını şiirleştirdiği için yaşadığı dönemde olduğu kadar, daha sonraki dönemlerde de halk tarafından çok sevildi. Çoğu yörede dinsel bir nitelik bürünmesine neden oldu. Karacaoğlan, "ermiş" ya da "evliya" katına yüceltildi.
Karacaoğlan'ın şiirlerine, halkımızın içliliğinin, duyma, düşünme gücünün, dünyayı görüşünün en iyi yansıtıcısı diyebiliriz: Yarınki yazımda bugün yaşamakta olan onlarca atasözünü dört yüz yıl önce Karacaoğlan koşmaları, varsağıları içinde arayacağız.