Kültür nedir ne değildir?
11 Ekim 2014-Cumartesi


Ahmet ÖZDEMİR
*************

Meydan Larousse göre kültür, "bir toplumda geçerli olan ve gelenek halinde devam eden her türlü duygu, düşünce, dil, sanat, yaşayış unsurlarının tümü, belli bir konuda edinilmiş geniş ve sistemli bilgi"dir.

"Kültür ya da uygarlık insanın bir toplumun üyesi olarak edindiği bilgi inanç sanat ahlak gelenek ve göreneklerle her türlü beceri ve alışkanlıklarını içeren karmaşık bir bütündür."

Kültür tarihinde tarihsel devinimi en iyi yansıttığı kabul edilen şu tanım da yaygındır:

"Kültür bir toplumda geçerli olan ve gelenek halinde devam eden her türlü dil duygu inanç sanat ve yaşayış öğelerinin tümüdür" Yani kültür bir toplumun yaşama biçimidir.

Sosyal bilimciler kültür kavramının 166 farklı tanımı olduğunu söylüyorlar.

Kültür, genel olarak iki öğeden oluşur:

a) Maddi Kültür Öğeleri: Binalar, her türlü araç-gereç, giysiler vb.

b) Manevi Kültür Öğeleri: İnançlar, gelenekler, normlar, düşünce biçimleri vb.

Kültürün maddi ve manevi öğeleri arasında sürekli bir etkileşim vardır. Birinde meydana gelen bir değişim diğerini de etkiler. Kültür, toplumun doğal çevresinden yani coğrafi koşullardan etkilenir.

Örneğin, dağlık bölgelerde yaşayan toplumların kültürüyle verimli ovalarda yaşayan toplumların kültürü birbirinden farklıdır.

Kültürü alt, üst evrensel olarak ele alabiliriz. Her toplumun geçmişten günümüze gelen kendine özgü kültürü var. İnsanların davranışlarını yönlendirerek toplumsal düzene katkı verir. Topluma kimlik kazandırır. Dayanışma, "biz bilinci" ve "birlik duygusu" kazandırır, toplumu sosyalleştirir.

İnsanlar hem kültürü oluştururlar hem de kültürden etkilenirler. Kültür durağan değildir. Zaman içinde değişir. Maddi öğeler daha hızlı değişir. Her toplumda kültürel değişim hızı birbirinden farklıdır.

Üst kültür, ulusal yani milli kültürdür. Millete kimlik kazandıran, diğer milletlerle arasındaki farkı belirlemeye yarayan, tarih boyunca meydana getirilen o millete ait maddî ve manevî değerlerin uyumlu bir bütünüdür. Bir toplumu millet yapan ve onun bütünlüğünü sağlayan millî kültürdür.

Milli Kültürümüz deyince aklımıza geleneklerimiz göreneklerimiz yemeklerimiz, giysilerimiz, oyunlarımız, türkülerimiz ve en önemlisi dilimiz geliyor.

Milli Kültürün öğeleri ya da unsurları arasında; Sanat (Müzik, Edebiyat, vb.) Tarih, Dil, Din, Güzel Sanatlar (Resim, Heykel vb.), Felsefe, Temel Bilimler (Matematik, Fizik, Kimya, Biyoloji), Sosyal Bilimler (Hukuk, Ekonomi, Sosyoloji vb.), Teknoloji, Mimari gibi oluşumları sayabiliriz.

Milli kültürün ürünleri olarak, ahlak, aile, hukuk, spor, mutfak, siyasi kültürlerden söz edebiliriz.

Örneğin Türk Kültürünün Maddi Ögeleri arasında Türk kahvesini, Türk lokumunu, Türk mutfağını sayabiliriz.

Türk kültürünün manevi ögelerinin başında gelenek ve göreneklerimiz geliyor. Hacivat Karagöz - Ortaoyunu gibi seyirlik kahramanları, Nasrettin Hoca, Bektaşi, Bekri Mustafa benzeri halk kahramanlarını da ekleyebiliriz.

Kültürleşme sürecinde iki ya da daha çok kültür karşılıklı etkileşim sonucu değişime uğrar yeni sentezler dinamik bileşkeler yaratırlar. Çağımızda sözü edilen "globalleşme" (küreselleşme) budur. Günümüzde en çok kullanılan kültürel kavramlardan biri de evrensel kültürdür. Buna bazen küresel kültür denmektedir.

Tanımlayacak olursak, bilim teknik felsefe ve din gibi kültür öğelerini içeren ve bir topluma özgü olmayan genel geçerlikli kültüre evrensel kültür diyebiliriz.

"Evrensel kültür" bir çağa ve bir tarihsel döneme dünya ölçüsünde hâkim olan diğer kültürlere baskın çıkan herhangi bir "çoğul kültür"dür.

Örneğin bugün için bu anlamda "evrensel" olan kültür, batı kültürüdür. Fakat bu Batı kültürünün hâlen yaşayan diğer kültürlerden "üstün" ve "iyi" olduğu anlamına gelmez; sadece var olan diğer kültürlere baskın çıktığı ve dünya ölçüsünde yaygınlaştığı anlamına gelir.

Evrensel kültürle birlikte gelen sorunlar var.

Küreselleşme toplumların yönetimi ve yönetim politikaları, ideolojisi ve kültürleri üzerinde uluslararası sermayenin ekonomik politikası, kültürü ve ideolojisinin egemenliğini kurması ve geliştirmesini anlatır.

Emperyalizm küreselleşme olarak satılmaya başlandığından beri küresel pazarın kültürü, yani kültürel emperyalizm de evrensel kültür olarak dönüşüme uğratıldı. Bu konuya yarınki yazımda devam edeceğim. Kültür emperyalizmine karşı durmanın adı muhafazakârlık mıdır, sorusuna değineceğim.