Kürsüden-Mânilerimiz-2

Mustafa CEYLAN
************

Mâniler, birinci dizelerindeki hece sayısının eksik olması, dize sayısına ve uyaklarının cinaslı olmasına göre isim alırlar.

a-KESİK MÂNİ(*)

Birinci dizesinin hece sayısı 7’ den az olan mânilere 'Kesik Mâni' denir. En önemli özelliği: Dizeleri mutlaka cinaslı uyaklarla kurulur.

Bundan dolayı böyle mânilere 'cinaslı mâni' de denir.

Birinci dize, cinaslı uyağı oluşturan sözcüktür.

Kesik manilerde anlamda esas olan beyittir. Beyitler mani içinde başlıbaşına bağımsız gibidir. Bir beyit çıkarılmasıyla mâninin yapısında bir bozukluk meydana gelmez.

Cinaslı mâniler besteyle okunurken, ilk dize “adam aman” sözüyle başlatılarak mâninin uyağı belirtilir.

Örnekler:

TEMEL

Adam aman, ağlarım
Delik deşik ağlarım
Gemim vurdu kıyıya
Hüngür hüngür ağlarım

Mustafa CEYLAN

*

ÖLÜM

Adam aman, ağ gelin
Beklemen dostlar gelin
Ceylan giydi kefeni
Oldu ahrete gelin

Mustafa CEYLAN


*

SİYAH

Adam aman, karardı
Siz bakmayın havaya
Ya yağmur, ya kar ardı
Kaybettim sevdiğimi
Gözüm gönlüm karardı

Mustafa CEYLAN

*
DİVANE

Adam aman, divane
Ağustosta kar ister
Uzanmışta divane
Yüzbin akıllı eder
Kim demiş ki divane?

Mustafa CEYLAN

*
MANZARA

Adam aman, moralim
Bizim köyde muhtarmış
Elif bacı, mor Ali’m.
Bakışların gülmezse
Düzelmez ki moralim.

Mustafa CEYLAN


Birinci dizesi 7 heceli olan kesik mânilere, 'doldurmalı kesik mâni' veya 'ayaklı mâni' denir.

Örnekler:

ÇAĞIRI

Ah kıyam et, kıyam et
Doğrul, davran, kıyam et
Gökleri indir yere
Kopsun gayri kıyamet

Mustafa CEYLAN

*

SÖZ

Sabrım desen çinide
Kütahya’da çinide
Taşmasın sabır küpü
Yok ederim Çini de

Mustafa CEYLAN

*
ATAMA

Adam aman çıldıra
Yurt sevmeyen gâfiller
Delire ve çıldıra.
Bin canım kurban olsun
Kars, Ardahan, Çıldır’a.

Mustafa CEYLAN

**
b-ARTIK(Yedekli) MÂNİ

4 dizeli genel tipte normal bir mâniye, aynı uyakta başka dizeler, eklemeler yapılırsa, ona “artık mâni” veya “yedekli mani” denir. En önemli özelliği de genellikle cinas kullanılmaz. İlk dizeleri de anlamlı olur.
Bunları, dize sayısı dörtten artık olan kesik mânilerle karıştırmamak gerekir.
Örnekler:

SÖYLEM

Irmaklayın çağlarım
Çocuklayın ağlarım.
Hasret koyma ceylanı
Yürekleri dağlarım
Kızılırmak nedir ki
Yollarını bağlarım

Mustafa CEYLAN

*
İSTEK

Dua göğe ağdıkça
Göğü yere sağdıkça
Çiftçimin güler yüzü
Yağmur böyle yağdıkça
Rahmet, bereket gelir
Bulutlar ağladıkça.

Mustafa CEYLAN

*

c-DEYİŞ(Karşılıklı Mâni)

Mâniyi söyleyenin adının belirtildiği, iki kişinin karşılıklı soru cevap şeklinde söyleştiği karşılıklı manilere “deyiş” adı verilir. Bazen de deyişler soru-cevap şeklinde değil de belirli bir konu etrafında yapılabilir. Veya kimi söz öbeği veya sözcük her mânide tekrarlanır. Tekke ve saz şairlerimizin bazıları da daha birinci dizede mahlaslarını tapşırmışlardır.

DEYİŞME

Alanur:

Oy nasılsın nicesin?
Almıla sen bir ecesin
Çile akraban olmuş
Hüzne mi görümcesin?

Almıla:

Ne diyem Alanur’um
Hasretliğim göz nurum
Yağı Çinli şımardı
Budur bizdeki durum

Alanur:

Ne diyorsun Almıla?
Zehir düştü mü bala?
Bu çağa lânet olsun
Zulüm devam mı halâ?

Almıla:

Evet bitmedi zulüm
Hergün yüzlerce ölüm
Yüzüm gülmez bu yüzden
Esarette Türklüğüm

Alanur:

Kırk Kürşat’ım çıkmalı
Dağı yere yıkmalı
Vurmalı yamçısını
Şol dünya ayıkmalı.

Mustafa CEYLAN


Bir başka konuda buluşmak ümidiyle esen kalın...

Önüme aktı ceylan
Sardı beni heyecan
Niye yalan söylüyem
Büyük ustadır Ceylan

vayyyy...Osman Bey' in iltifatı bir kilo halis bal...

Güzel şeyler şu manilerimiz. Öyle gerçek, öyle doğal ve insan sıcaklığında acı tatlısıyla...
Teşekkürler bu değerli paylaşımlara...