Ahmet Özdemir
18.04.2016
************



Manileri, işlevleri ve temaları açısından iki bölümde sınıflandırabiliriz.


İşlevleri açısından bir kısım maniler, alt alta dörtlükler dizilerek belli bir olayı anlatırlar ve belli bir olay için söylenmiş türkülerin sözlerini oluştururlar. Örneğin:

Dersim bir dağ içinde
Gülü bardağ içinde
Hak Dersim’i saklasın,

Bir gülüm var içinde.” manisiyle  ile başlayan Tunceli türküsü, “N’oldu ağama n’oldu, / Sararıp rengi soldu / Ağam buradan gideli, / Bu yerler viran oldu” kavuştak manisi ile türkünün ikinci bölümü başlar:

“Dersim’in yazıları,
Meliyor kuzuları,
Ben buraya gelmezdim,
Alnımın yazıları..”

Aynı konulu maniler içli bir ezgi eşliğinde dokunaklı bir gurbet türküsü olarak çağrılır gider.

Kimi maniler, halk hikayeleri içinde vücut bulurlar. Hikayenin kahramanları, örneğin, Kerem ile Aslı, Tahir ile Zühre karşılıklı manilerle konuşurlar. Kimi zaman da manilerin yerenlik hafifliği içinde, sıradan soru cevap şeklinde gelişirken,  içten içe derin Eflatun Cem güney ne güzel anlatır manileri:

Maniler, içli dokunuşlu şiirlerdir. Her biri bir gönül deryası sanki. Güllerle gün eyleyen gönüller mi dersin, Bülbüllerle düğün eyleyen gönüller mi? Dert üstüne dert bağlayan gönüller mi dersin, ölümden teselli arayan gönüller mi? Gurbeti boynuna dolayanlar mı dersin, gözleri yollarda kalanlar mı? Gözleye gözleye gözden olanlar mı dersin, dövüne dövüne dizden  olanlar mı? Sayıp dökmekle bitmez ki bunlar…

Pertev Naili Boratav, Mani’leri niyet manileri, atışma manileri, tarlada ve işte çalışırken gelip geçenlere söylenen maniler, bekçi ve davulcu manileri, satıcıların söyledikleri maniler, semai kahvelerinde söylenen cinaslı maniler, aşık-hikayecilerin söyledikleri maniler, mektup manileri olmak üzere sekiz bölümde ele almış. Bunlara düğünlerde söylenen manilerle, mani özelliğini yitirmemiş ”basit makamlı” veya konuşma üslubundaki manileri eklemiş.

Biz daha kolay ve ayrıntılı bir sıralama yaptık. Hoyratları ayrı bir bölümde inceledik. Ayrılık özlem, gurbet ve sılâ duygularının işlendiği manileri bir araya topladık. Bunu aşk üzerine, sevda sevme, sevişme üzerine söylenmiş maniler izledi. Askerlik ve mektup manilerini de ayrı ayrı bölümlerde ele aldık. Aile manileri diye ayırdığımız manimler kendi içinde bölümlere ayrıldı. Kızların oğlanlara dedikleri, oğlanların kızlara dedikleri, gelin ve kına manileri, evlilik, dünürler, gelinlerin kaynanalarına, kaynanaların gelinlere dedikleri ve diğer aile fertlerinin bir birlerine dedikleri bir aile sınıfı içinde sıralara ayrıldı. Taşlama ve atasözü niteliği taşıyan manilerden de örnekler aldık. Ramazan manilerini ayrı tutamazdık. Ramazan geleneğinden ve menilerinden de örnekler sıraladık.

Doğa ve doğa üzerinde var olan meyveden sebzeye, üzümden tütüne, çiçekten bağ bahçeye kadar çeşit çeşit manileri ayrı ayrı sınıflarda topladık. Güzel yurdumuzun dört bir yanından onlarca il ve ilçelerden derlenmiş manileri,  yurdun her yerine özgü olan karışık maniler izledi. Alışıla gelmişin dışına çıkılarak, bir yenilik olsun  diye, şairi belli olan manilerden de bir bölüm oluşturduk. Bu konuda daha geniş çalışma yapmak isteyenlere katkıda bulunması amacıyla sınırlı da olsa ulaşabildiğimiz kaynakların listesini kitabımızın sonuna ekledik. Bir de gördük ki elimizdeki malzemenin ancak üçte birini kullanabilmişiz.

Bazı maniler, birden çok sınıfa girebilecek nitelik taşıyordu. En yakın olan sınıfı tercih ettik. Yanılgımızın az olmasını umuyoruz.

Yarınki yazımda Hoyratlar konusunu ele alacağım.