Divanü Lügat-it Türk / Türk Takvimi Efsânesi(GÜLCE-Bahçe)


(-BARS: 12 HAYVANLI TÜRK TAKVİMİNE DAİR)

-I-
Töredir gürül gürül ırmakça akar gelir,
Deler de takvimleri vallahi çıkar gelir.

Zengin dil, zengin halkın birliğinin simgesi
Ona lügattir derler, bu birliğin gür sesi
Efsânesi on iken, Ikidir menkıbesi
Töredir gürül gürül ırmakça akar gelir

Bozulmasın birliği ulusumun ey Rabb’im!
Ayyıldız sevdasıyla dolsun taşsın şu kalbim
Bell’olmaz haykırır da belki bir gün o takvim
Deler de takvimleri vallahi çıkar gelir.
*
Zembereği saatin çağların sancısında
Kaşgarlının elinde göğü tutar direği
Göç yolları boyunca kanatlanır güvercin
Bin gül açar yârimin bilirim acısında.
*
Bütün Türk boylarının yaşadığı yerlerde
Akça kuzu safllığı, akça süttür doğar gün
Seherlerde esen yel, özgürlüğe gebedir.
Kutlu bir düzendir, konuşulmaz korkakça.

Ve
Konuşur yiğitçe, mertçe
Erkekçe konuşur Kaşgarlı Mahmut
Anlatır o günlerden bizlere
Bizi bize anlatır
Anlatır da ay balam
Sanki
Göğü yere ağlatır…
*
Işıklar düşende yeni doğan bebeklerin yüzüne
Gündüzüne Kaşgar’ın yağanda yağmuruyla gül
Eşiklere tutunanda yüzyılların türküsü
Dil verilende anadan süslü beşiklere
Varken hokka divit kâğıtların yanında
Bilgeler bilgesinin kartal bakışı
Yüzyılları delmeli ve gelmeli
Aşıp gelmeli zamanı hem de
Tarihleri
Yaza yaza gelmeli,
Takvimleri
Çize çize gelmeli
Gerçekleri
Süze süze gelmeli
Efsâneyi
Dize dize gelmeli;
Bugünlere gelmeli.

Kaşgar, Türkmen, Kalaç ve Çigil boylarından
Çin’e, Tibet’e,
Hind-i Çin’e,
Mançurilere ve Moğollara geçende töremiz
Ilgıt ılgıt esende felsefemiz insan yüreklerine
Demeli, söylemeli, yazmalı
Ustalar ustası
Kaşgarlı Mahmut usta

Bars maddesine geldiğinde
Bakmalı kaldırıp başını göklere
Ve Türk’ün takvimini
Bırakmalı söz üstüne
Ve göz üstüne sürme gibi
Çekmeli ölümsüz sözcükleri...

-II-
Bozkırda çayır çimen
Göçer bir hayat
Yaşıyorken ulusum
Belirtmek için
Ekip biçme zamanın
Yaylalara yazın
Göçmeye hep beraber
Kışlağa kışın
.................Çevirmişler
..............Bakışı
..........Göğe
Yapmışlar takvimlerini.
Sonra da
On iki çeşit hayvanın
Alarak adını on iki yıla
Ad vermişler;
................Yaşlarını çocukların
............Tarihlerini savaşların
........Belirleyip mevsimlere rengârenk
...Tad vermişler...
Çıraklığa gönül,
...Tecrübeye, bilgiye, ustalığa
.......Saltanat vermişler..
Ve daha daha başka şeyleri
Dönmesiyle yılların
Hesaplayıp bilmişler,
Geçmişten geleceğe
Taşımışlar anıları
Analara kanad, bebelere hayat vermişler.

“Nasıl olmuş bu? ” diye soracaksanız eğer
Marifetnamede Erzurumlu İsmail Hakkı’nın
Seksen üç beyitlik yazdığı destan gibi
Biz de Kaşgarlıdan dil alıp dilimize
Nakışlayalım olmaz mı?
Gülce gülistan gibi
*
Türk Hakanlarından biri
..........Kendisinden birkaç yıl önce
...............Meydana gelen bir savaşı
.....................Bilmek, öğrenmek istemiş
..........................Anlatanlar o savaşın
...............................Yanılmışlar yapıldığı yılda
*
Biz bu tarihte nasıl yanıldıksa
Bizden sonra gelecek olanlar da yanılmasınlar
Yanılmasınlar offf yanılmasınlar! ! !

Yanılan yanıltır, devirdir akar done done
Yanılan isimler gelecek çağlarda
Dilerim bir daha anılmasınlar
Anılmasınlar oyy anılmasınlar! ! !

Yiğitlerim, yalvaçlarım, ak sakallı bilgelerim
Hiç bir şey bilmez sanılmasınlar
Sanılmasınlar vayy sanılmasınlar! ! !

*
Zaman üzre yakışır mı yiğitler?
Bu ulusa bu yanlışlık söyleyin!
Bundan sonra yanlış yapan olursa
Sofralardan kalkamasın aç olsun
....................Tez toplansın bu meydana kurultay
..........................Konuklara ikram edin mutlaka
................................Bağdaş kurup çekinmeden yesinler
...................................Yesinler,
........................................Kazan kazan sütlaç olsun.
Çağırmışız yedi iklim dört köşe
Bir noksanı gidermeye buraya
Gelmeyenin içi rüzgâr dolsun da
Bakışı,
Kalaylanmış bakraç olsun

*
Hep beraber biz şimdi
Korkut Ata töresince
Göğün
On iki burcu ve on iki ay sayısınca
Her yıla bir ad koyalım;
Bu yılların geçmesiyle
Öleni, yiteni, doğanı,
Barışı, savaşı, ekini, samanı
Ve güneşe gülümseyen tuğlarımız
Bayrağımız, sancağımız tül yaparken zamanı
Zaman denen gerçeğe
Takılacak taç olsun.
Ulusumun arasında
Unutulmaz andaç olsun.

*
Onaylar kurultay, hakan önergesini
Söz olsun baldan tatlı, bilgece
Ağızlarda dil,
Gül açıp, güllaç olsun..
Diyerek
Ava çıkar hakan;
.........“Yaban hayvanlarını Ilısu’ya doğru sürsünler”
.................Sürsünler hele
.......................Durulmasın iki eli böğründe
.............................Sözlerimiz, uyuyanı
.....................................Uyandıran kırbaç olsun! ”
*
Ilısı derler,
Bir büyük ırmak
Hayvanları sıkıştırarak
Hakanın emriyle
Sürer suya doğru halk.

Suyu geçer hayvanların on ikisi
Her geçenin adı bir yıla ad olarak verilir.

.......................İlk geçen sıçgan (sıçan) imiş
..........................Senenin başı bu adla anılmış
.............................Ve “sıçgan yılı” denilmiş.
..................................Bundan sonra sırasıyla
......................................Suyu geçen hayvanların adları
............................................Verilmiş yıllara
.............................................'Ud yılı (öküz yılı) , Pars yılı (bars yılı) ,
...................................Tavıçgan yılı (tavşan yılı) , Nek yılı (timsah yılı) ,
........................Yılan yılı (yılan yılı) , Yund yılı (at yılı) ,
..............Koy yılı (koyun yılı) , Biçin yılı (maymun yılı) ,
........Takagu yılı (tavuk yılı) , It yılı (kopek yılı) ,
....Tonguz yılı (domuz yılı) ,
..Denilmiş
Ve
Sayı tonguz yılına varınca
Dönülerek yine sıçgan yılı başlasın…”
*
Tam on iki hayvan,
Tam on iki yıl
Kaç bin devir taş yürekle
Peşpeşine dönsün de
Ucu sivri çelik zaman
Hiç durmayan topaç olsun.
Hekimlere haber salın, durmayın
Her bir yılı on ikiye bölerek
Onikiyi onikiyle çarpsınlar
Bitkilerin yaprağından, kökünden
Yaralara bir ömürlük
Ellerinde ilâç olsun.

Devenin sırtına çıkarsa bir fare
Suyu geçip de inmeden yere
Yavrusuna haber verin, unutman
Bu haber de farelere
Övünç olsun,
Kıvanç olsun.

Türkmen yaylasında doğan güneşleri
Toplayın gözlerden, gönüllerden teker teker
Ak topuklu bir gelinin ocağına sürün de
Al ateşler üstünde
Kızıllaşan saç olsun…

Kül görünce agnanmasın develer
Kaçmamıştır kuma hörgüçten inip sıçgan
Boşuna sinir-öfke, boşuna kin-nefret
Hoşgörüyü destan etsin ufuklar
Türkilleri bayram etsin,
Birleşsin, umut dolsun.
Söyleyin takvimlerin yaprağına
Ayrılığa tıkaç olsun.

*
-III-
Anadolu derler en parlak yıldız
Sanki Yesevinin ilindeyim ben

Bugünden yarına aşkla hazırız
Yunus Emrelerin elindeyim ben

Yağmurda türküyüz, rüzgârda hızız
Pir Sultan Abdal’ın selindeyim ben

Kurun saatleri Türklüğe kurun
Bilin ki saatin pilindeyim ben

Bir başka lisânda aramayınız
Kaşgarlı Mahmut’un dilindeyim ben

Mustafa CEYLAN


------------------------------------------
Notlar:

a)
12 Hayvanlı Türk Takvimi, 12 yılın 5 katı olan 60 yıllık devreleri ile Göktürkler’de, Uygur Türkleri’nde, Tuna Bulgarları’nda, İtil Bulgarları’nda ve daha önceleri de Hun Türkleri’nde kullanılmış olup, Türkler arasında çok yaygın bir sistem olmuştur. Göktürk Yazıtları, Uygur kitap ve hukuk belgeleri, Tuna Bulgarları’nın yazıtları, Bulgar Hakanları Listesi bu takvimle tarihlendirilmiştir. Hatta, Manas Destanı’ndaki bazı olaylar bile On İki Hayvanlı Türk Takvimi ile tarihlendirilmiştir. ////

*
*
b)
Türkmenler arasındaki rivayete gore de:
Hayvanlar arasında “Kim yılı önce görürse, onun adı yıl adlarının ilki olsun” şeklinde bir şart öne sürülmüş. Bunu duyan deve “Ben hayvanların hepsinden uzun ve iriyim, bu yüzden de yılı ilk ben görürüm, adım da yıl adlarının birincisi olur.” diye kibirlenmiş. Ama yılın görüleceği sıralarda sıçan devenin hörgücüne çıkıp deveden önce yılı görmüş. Yıl adlarının ilkine de onun adı verilmiş. Deve buna çok sinirlenip sıçana saldırmış. Sıçan kuma (başka rivayette küle) girip saklanmış. Devenin hala kül görünce oturup ağnaması taa o zamanki düşmanlıktan kalmadır”