ÖLDÜRÜLEN ŞAİRLER(73): III. SELİM(İLHÂMÎ)


Mustafa CEYLAN
**************

24 Aralık 1761 günü İstanbul’da doğdu. Babası Sultan III. Mustafa, annesi Mihrişah Sultan’dır. Enderun’un musiki üstadı Kırîmî Ahmed efendi’den müzik dersleri aldı ve ney çalmaya başladı. Ortaköylü İshak’tan da tanbur dersleri aldı. Müziğin yanı sıra edebiyat, sanat ve tarih dersleri de alarak kendisini yetiştirdi. Osmanlı’ nın Rusya ve Avusturya ile savaşta olduğu bir dönemde tahta çıktı.

*

Alemdar Mustafa Paşa, Babıâliyi basarak, kendisini sevmeyen sadrazamdan mührü alır. Maksadı III. Selim’i tekrar tahta çıkarmaktır. Şeyhulislâm’a, bilgin ve devlet adamlarının ve Anadolu ricâlinin Sultan selim’i istediklerini söyler. Bu durumu Sultan Mustafa kabullenmez, III. Selim’in ve şehzade Mahmud’un öldürülmelerini emreder.

Gürcü kölesi Abdülfettah, Sırp kölesi Ebe Salim, hazine vekili Nezir, Başmirahor Kör Mehmed, Bağdatlı Hacı Ali, Bostancı deli Mustafa peşlerine taktıkları 20 haydutla birlikte Selim’in bulunduğu yeri basarlar. Selim, elinde bulunan ney ile kensini savunmaya çalışır. Aldığı darbeler sonucunda 28 Temmuz 1808 günü öldürülür. Kanlı cesedi bir yana, elinde tuttuğu ney bir yana düşer.

*
Demiştir Ki:

“Ben belâ-yı aşk-ı yâri sevmeyince bilmedim
Dilberin cevr ü cefâsın çekmeyince bilmedim.

Söz işitmek pek mukarrib dosttan müşkil imiş
Ben de ol mehden anı işitmeyince bilmedim.

Azm-i seyr-i sünbülistân-ı safâ eylerdi dil
Gam nedir devr-i felek zulmetmeyince bilmedim.

Rûz u şeb gerçi şitâb ile gelüb geçmektedür
Hâl-i gurbet nidüğün kesbetmeyince bilmedim.

İbret al her berg-i nahli sebze irmekde hazân
Der ki İlhâmî cefâsın çekmeyince bilmedim.”

*


*
Demiştir Ki:

“Hevâ-yı aşkı ta’lîm eyleyüb mürğ-i çemenden sor
Vefâsızlık rüsûmun tâze gülden yâsemenden sor.

Ne hâcet gayriden tahsîle fenn-i aşkı ey âşık
O ilmin hâce-i üstâdıyım gel anı benden sor.

Benim külhan gibi nâr-ı gam ile yandığım her şeb
Eğer öğrenmek istersen dil-i sâhib-mihenden sor.

Murâdın zülf-i hoş-bûye nizâm ise eğer ömrüm
O hâli sünbül-i şûride-i bâğ-i Hoten’den sor.

Lehîb-i şem-i aşka yanmanın keyfiyet-i hâlin
Gice bin cân ile suzân olan pervânelerden sor

Düşersen derd-i aşkına eğer bir âfet-i cânın
İlâcın var anın İlhâmi-i sâhib-suhândan sor.
*
Tanbur çalmış, ney üflemiş, zaman zaman Galata Mevlevihânesinde âyinleri izlemiş ve arada bir de mevlevihanenin şeyhi büyük şair Şeyh Galib ile görüşmüştür. Büyük bir musikişinas ve bestekârımız olan III. Selim, “Sûz-i dilâra” makamının da mucididir. Bestelerinin büyük bir bölümü günümüzde dahi söylenmektedir. Küçük yaşlarda şiir yazmaya başlamış olup, İstanbul kütüphanelerinde Divanı’ndan çeşitli nüshalar vardır.

*
“III. Selim babası ve amcasının eğitimine verdiği önemden dolayı bilgili ve kültürlü bir şehzade olarak yetişti. Bir yandan doğu kültürüne ilgisini devam ettirirken batı kültürüne de ilgi duyuyordu. İlk defa 1797 yılında III. Selim zamanında İstanbul'a Avrupa'dan gelen bir grup opera gösterisi sergiledi. Fransız mimar ve ressam Antoine Ignace Melling İstanbul'da birçok yapılar inşa etti.

İstanbul'un çeşitli manzaralarını gösteren gravürler çizdi. III. Selim'in kızkardeşi Hatice Sultan'ın Melling tarafından Ortaköy semtinde inşa edilen sarayı İstanbul halkı ve Avrupalılar arasında çok ün kazandı. Bir yandan da eleştirilere neden oldu. III. Selim sık sık kızkardeşinin sarayına uğramaktan büyük zevk alırdı.

III. Selim şiir ve müziğe çok meraklıydı. İlhami mahlasıyla birçok şiirler yazdı ve çok sayıda şarkı besteledi. Klasik Türk Müziğindeki suzidilara, şevkefza, şevk-u tarab, Arazbarbûselik ve nevakürdi makamları III. Selim'in buluşlarıdır. Dini müzik olarak ayin, durak, nat, ilahi formunda, din dışı müzik olarak Kâr, beste, semai, şarkı, köçekçe, peşrev, saz semaisi formunda 64 civarında eser bestelemiştir “

*

III. Selim, 24 Aralık 1761 tarihinde babası III. Mustafa'nın saltanatı döneminde dünyaya geldi. Babası 1774 yılında öldüğünde sadece 13 yaşında olduğu için amcası I. Abdülhamit tahta çıktı. I. Abdülhamit şehzade Selim'e kendisinden önceki padişahların tersine, oldukça iyi davrandı. Kafes (oda hapsi) hayatı yaşamasına rağmen Selim'in iyi bir eğitim almasına izin verdi. Şehzade Selim müzik ve edebiyatla ilgilendi. Fransa'nın Fransız Devrimi öncesindeki son kralı olan XVI. Louis'le mektuplaştı. Daha tahta çıkmadan Osmanlı Devleti'nde köklü bir yapısal değişikliğe gerek olduğu inancına vardı. I. Abdülhamit 7 Nisan 1789 yılında ölünce, III. Selim Avrupa’yı temelinden sarsacak olan Fransız Devriminin eşiğinde tahta çıktı.

III. Selim tahta çıktığında Osmanlı Devleti hem Avusturya hem de Rusya'yla savaş halindeydi. Başarısızlıkla sonuçlanan bu savaşlar 1792 yılında Avusturya'yla yapılan Ziştovi Antlaşması ve 1792 yılında Rusya'yla yapılan Yaş Antlaşmasıyla son buldu. Böylece III. Selim Osmanlı ordusunda çoktandır yapmak istediği yenilikleri yapma fırsatı buldu. 1793 yılında Nizam-ı Cedid ordusunu kurdu. Bu sırada Napolyon Bonapart'ın komutası altındaki Fransız orduları bütün Avrupa'ya üstünlüğünü kabul ettirmiş, Osmanlı Devleti'ne ait olan Mısır'a saldırmıştı (1798). Osmanlı ordusu Mısır'ı başarıyla savundu. 1801 yılında yapılan El-Ariş Antlaşmasıyla Fransa Mısır'daki emellerinden vazgeçti.

1807 yılında Nizam-ı Cedid ordusunun kaldırılmasını isteyen yeniçeriler Kabakçı Mustafa'nın önderliği altında ayaklandılar. III. Selim Nizam-ı Cedid ordusunu dağıtmak ve 29 Mayıs 1807 tarihinde de tahttan çekilmek zorunda kaldı. III. Selim'in yerine geçen amca oğlu IV. Mustafa III. Selim'i tekrar kafese geri gönderdi. 28 Temmuz 1808 tarihinde III. Selim'i tekrar tahta çıkarmak amacıyla Rusçuk ayanı Alemdar Mustafa Paşa saraya yaklaşırken III. Selim padişah IV. Mustafa'nın emriyle boğduruldu. III. Selim'le onu idam etmeye gelen yeniçeriler arasında büyük bir boğuşma geçtiği bilinmektedir. III. Selim'in cenazesi Laleli Camii'nin avlusunda babası III. Mustafa Türbesine defnedildi."

*

“III. Selim Avusturya ve Rusya'yla Ziştovi ve Yaş Antlaşmalarıyla barışı sağladıktan sonra çok uzun zamandır planladığı yenilik hareketlerini 1793 yılında Nizam-ı Cedit ordusunu kurarak başlattı. Yeni ordu Levent çiftliğinde talimlere başladı. Fransa ve Prusya'dan getirilen uzman ve danışmanlar bu yeni ordunun kurulmasında yardımcı oldular. Nizam-ı Cedit ordusu Mısır'ın savunmasında başarılı oldu. Ancak 1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Ruslara karşı fazla bir başarı gösteremedi.

Bu arada yeniçeriler arasında Nizam-ı Cedit'e karşı olan rahatsızlık git gide büyümekteydi. 1807 yılında yeniçerilerNizam-ı Cedit ordusunun kaldırılması talebiyle Kabakçı Mustafa'nın liderliği altında ayaklandılar. III. Selim Nizam-ı Cedit ordusunu dağıtmak ve 29 Mayıs 1807 tarihinde de kendisi tahttan çekilmek zorunda kaldı. III. Selim'in yerine tahta geçen IV. Mustafa'nın döneminde Osmanlı başkentinde büyük bir kargaşa yaşandı. Yeniçeriler şehirde bir terör ortamı yarattılar. Eski Nizam-ı Cedid askerlerini kapı kapı dolaşarak bulup öldürdüler. Padişahın hiçbir otoritesi kalmadı. Eski Nizam-ı Cedid taraftarlarından Rusçuk ayanı Alemdar Mustafa Paşa bu kargaşaya son vermek ve III. Selim'i tekrar tahta geçirmek amacıyla bir ordu oluşturarak İstanbul'a yürüdü. Alemdar Mustafa Paşa saray kapısında ordularıyla bekleyerek IV. Mustafa'yı tahttan inmeye zorlamaktayken IV. Mustafa kendisi yerine tahta çıkarılabilecek iki Osmanlı hanedanı üyesini boğdurtmaya karar verdi. Böylece hanedanın tek üyesi olarak kaldığı için kendisinin tahtta bırakılacağını hesaplamıştı. III. Selim kendisini boğmak için saraydaki odasına gelen cellatlarla büyük bir mücadele verdi. Ama sonunda can verdi. IV. Mustafa'nın adamları padişahın kardeşi şehzade Mahmut'u da öldürmek istediler ancak Mahmut saklanarak ölümden kurtuldu. Bu sırada sabrı taşan Alemdar Mustafa Paşa askerleriyle saraya girdiğinde III. Selim'in naaşıyla karşılaştı. Bu esnada şehzade Mahmut can güvenliğinin sağlandığını görünce ortaya çıktı ve IV. Mustafa'nın yerine tahta çıkarıldı. Böylece III. Selim yapmak istediği yeniliklerin uğruna yaşamını kaybetmiş oldu. Ancak yerine geçen II. Mahmut III. Selim kadar yenilik yanlısı olmakla beraber siyasi bakımdan çok daha kurnaz davrandı. III. Selim'in yapmak istediği yenilikleri yapmakla kalmadı, III. Selim'in canına mal olan yeniçerileri de ortadan kaldırmayı başardı”(Kaynak: tr.wikipedia.org/wiki/III._Selim)