Pir Sultan Hakkında Ne Biliyoruz?


Ahmet Özdemir

 

Pîr Sultan’ın çocukluğu çobanlıkla geçmişti. Eğitimi tekke düzeyindeydi. Bu nedenle, tasavvuf felsefesinin yüksek konularına girmek yerine, Alevî-Bektaşî öğretisi bağlamında kalmıştı. Tarihi kaynaklarda Pîr Sultan’na ilişkin bilgiler bulunmuyor. Onunla ilgili söylencelerden ve şiirlerinden; yaşamını, çevre ilişkilerini, ailesini ve yaşadığı sıkıntıları yorumlamaktayız.
Örneğin, Kızının yaktığı ağıttan boyunun uzun ve biçimli olduğu anlaşılmakta.
Pîr Sultan Sivas yöresinde ayaklanmaların, kargaşaların, kırımların olduğu bir ortamda yaşamaktaydı.
1514 Çaldıran savaşı, Pîr Sultan için hayatının bir dönüm noktası olmuştu. Bu savaşta, Şah İsmail Hatayî’nin yenilgiye uğraması, Pîr Sultan ve çevresini oluşturan Alevî halk yığınlarının umutlarını suya düşürmüştü.
Pîr Sultan büyük bir olasılıkla ayaklanmaların içinde olmuş, sazını, sözünü silah olarak kullanmıştı. Halka, umut ve moral aşılamaya, isyancıları yüreklendirmeye çaba göstermişti.
Kalender Çelebi ayaklanmaları sırasında Pîr Sultan ellili yaşlardaydı. Kalender ayaklanmasının bastırılmasının ardından gizlenerek kurtulabilmişti.
Ancak, müsahibi Ali Baba’dan, Kalender sonrası baskıların etkisinin geçtiği, tehlike kalmadığına ilişkin haber alınca, tekrar Sivas’a dönmüştü.
Ne Zaman Asıldı?
Önce bazı varsayımları, bu varsayımlara ilişkin ortala konulan bilgi ve belgeleri sıralayalım:
Kimi araştırmacılara göre, Pîr Sultan’ın Sivas’a dönmesinden bir süre sonra, Kanuni Süleyman’ın Sivas Valisi Hızır Paşa tarafından 1548-50 yılları arasında asılmıştı. Bu görüşe göre, Pîr Sultan, 1475-1550 yılları arasında yaşamış ve aşağı yukarı yetmiş beş yıl ömür sürmüştü.
Söylentiye göre, Pîr Sultan’ın üç oğlu, bir kızı vardı.
Alevî Bektaşî öğretisi konusundaki engin bilgisi, kararlılığı, inancı ve haksızlığa karşı koyuşu ve bu uğurda can verişi gibi birçok özelliğiyle, halk arasında bir destan kahramanı kabul edilmişti. Onunla ilgili söylenceler, gerçek yaşamını gölgede ve bilinmezlik zırhı içine koymuştu. Bu nedenle menkıbelerde yaşayan Pîr Sultan, gerçek Pîr Sultan’ın yaşamını bastırmıştı. Gerçek olan; Pîr Sultan’ın efsanevi bir halk kahramanı ve kendisinden sonra gelenlerin katılımıyla halk edebiyatımızda “Pîr Sultan Geleneği”nin oluştuğuydu.
Pîr Sultan, Osmanlı’nın baskı ve uzaklaştırma politikalarına karşı ayaklanma hareketlerinin önde gelenlerinden biri olarak karşımıza çıkıyor. O kendini bu ülküye adamış, en sonunda bu uğurda can vermekten çekinmemişti. Bu nedenle ölümünden sonra da üretilen efsanelerle yaşamını sürdürüyor.
XVI. yüzyılda yaşamış bulunan Sivas’ın Yıldızeli ilçesinin Çırçır bucağının Banaz köyünden olan Pîr Sultan’dan sonra birçok halk ozanının “Pîr Sultan” veya bu ada ekler yaparak mahlaslar kullandıkları bilinmektedir. Bunların şiirleri birbirine karışmıştır. Adeta birçok kol tek bir gövdede birleşmiştir. Bu gövde Pîr Sultan’dır.
Düşüncemize göre,  Pîr Sultan’a mal edilen bütün şiirler, Pîr Sultan Geleneği içinde değerlendirilmelidir.
Osmanlı yönetimimin yok ederek susturmak istediği bir halk ozanını, halkımız gönlünde diriltmiş,  taşımış,  günümüze kadar getirmişti.
Pîr Sultan geleneğini yaşatan yukarıda andığımız ve ortak Pîr Sultan paydasında cem olan canların dışında ne yazık ki Pîr Sultan adına uydurulmuş pek çok şiir de Pîr Sultan kitaplarında yer almaktadır.
Menkabe veya günümüzdeki söylenişiyle menkıbe, sözlüklerde övünülecek erdem, beceri ve üstün nitelik demektir. Deyim olarak,  peygamberler, sahabeler, tarihî kişiler, mezhep ve sofîlerin övülecek erdem ve üstün niteliklerini anlatan söylence, söylenti ve aktarımlar, demektir. Bir başka tanımla, dinî ve tarihi kişilerin, yaşamlarına ilişkin anlatılan öyküler, diyebiliriz.
Pîr Sultan’ın bilinebildiği kadar gerçek hayat hikâyesinin dışında, bir de menkıbevi yaşam öyküsü oluşmuş.