Söğüt ağacı gibi gölgesiz olmayın

Ahmet ÖZDEMİR

Toprağımızın en göze çarpan varlığı ağaçlar, halkımızın vicdanına öylesine işlemiş... Oradan yeni bir ruh abidesi gibi sanat ve edebiyat dünyasına doğuvermiş. Ağaçla insan hayatının ve duygularının arasında sıkı bir bağ var.

Halkın duygularının basit anlatım ürünlerinden birisi de maniler. Nasıl mı?

"Şu dağın ardı meşe
Meşeyi yere döşe
Aramızı bozanın
Evine ateş düşe ... "

Orman (meşe) yalnız güzellik kaynağı değil. Cehennemi andıran yangınlar da ormanda görülmekte. Bu ateşlerin yurdu viran ettiğini manici bilmekte...
"Şu dağın ardı meşe" demekle dağın önünün bir yangında böyle cıs cavlak kaldığını, ormanın dağın öbür yüzüne sindiğini iki sözle resmediveriyor. Bu yangını göz önünde bulundurarak da "Aramızı bozanın evine ateş düşe." bedduasını vermekten geri kalmıyor.
Halk kültürümüzün bir parçası olan hak takviminden bir kaç örnek vermemiz mümkün:

"Ayva bol olursa kış erken gelir.
Kavak yaprağını tepeden dökerse kış çok olur. Karadut yaprağını açtı yaz, döktü kış.
Dut yaprağını açtı soyun, döktü giyin. .. "
Ormanın, ağacın ve ağaç türlerinin yer aldığı yüzlerce atasözünü sıralamak mümkün. Hemen hemen her tür ağacın özelliklerini de bu atasözü ve deyimlerimizde bulabiliriz. İşte bir kaç örnek:
Çam ağacı gibi upuzun.
Çam ağacından ağıt olmaz, el oğlundan oğul olmaz.
Çamın hacetini ayıdan sormalı,
Çamın kökü, yalancının sözü bitmez ..
Söğüde tazelik, kayın ağacına kartlık yakışır.
Söğüt ağacı gibi gölgesiz ..
Kavak ağacı gibi büyümüş gitmiş.
Kavak ağacından odun, halayıktan kadın olmaz.
Kavak yelleri esmek ..
Orman yağmurun yularıdır.
Ormana bir balta girmiş, sapı bendendir demiş.
Ağaç ağaç içinde büyür.
Ağaç bar verdikçe başını aşağı eğer.
Ağaç dalı ile gürler.
Ağaç yaş iken eğilir.
Ağaçtan maşa, abdaldan paşa olmaz.
Ağaca dayanma kurur. İnsana dayanma ölür.
Pir Sultan'dan dört yüz yıl sonra Âşık Veysel de şöyle söylemiş:

Tarlam sana üç yüz fidan aşlasam
Tarla coşar fidan coşar el coşar
Gücüm yetse hemen işe başlasam
Kazma coşar kürek coşar bel coşar

Muhitime örnek olsun maksadım
Sevinir evladım söylenir adım
Hız ile yürürdüm olsa kanadım
Yolcu coşar ayak coşar yol coşar

Çalışırsan toprak verir cömerttir
Emeksiz istemek dermansız derttir
Çalışmak insana büyük servettir
Kese coşar gönül coşar el coşar

Yılda bir kez çiçek açan ağaçlar
Hayatta insana ömür bağışlar
Her taraftan cıvıldaşır o kuşlar
Seher coşar bülbül coşar gül coşar

Güzelim zülüfü küpeyi saklar
Ağacın yaprağı meyvayı koklar
Mehtap ile birleşince yapraklar
Gölge coşar mehtap coşar dal coşar

Yel değdikçe sor ki dallar ne çeker
Irgalanır durmaz coşar hu çeker
Demişler ki bu dertleri bu çeker
Saz iniler Veysel ağlar tel coşar


İnsanlar bir hastalıktan, sıkıntıdan, felâketten kurtulmak için ya da Tanrı'dan dilediği bir isteğinin yerine gelmesi için, Tanrı'ya kadar ulaştığına inandığı bir ağacı aracı olarak kullanır.

Türk devlet geleneğinde hakanı, dolayısıyla da Tanrı kutunu temsil eden tuğ ve törenlerde kullanılan bayrağın kutsal ağaç sembolleri oluşu ile ilgili gelenekler bulunmakta. Bazı ağaçlar kutsal kabul edilmiş ve her birine bir sembol yüklenilmiş.

Türklerin Tanrı kutunun gittiği durumlarda Tanrı kutunu geri getirtmek ya da kötülüklerden kurtulmak, Tanrıya olan şükran borcunu ödemek için kutsal saydığı ağaca bez bağlaya gelmişler.

Eski Türkler Tanrı ile Hayat Ağacı arasında bir bağ kurmuşlar. Tanrı kâinatta var değildir, kâinatı yaratandır, tek hâkimdir, hiçbir şeye benzemez, canı veren de O'dur, alan da. Bununla birlikte Hayat Ağacı da tektir, canlıların hayat kaynağıdır, daima canlı ve diridir.