Türk halk hikâyeleri

Ahmet ÖZDEMİR
**************

Sözlü halk edebiyatımızda yer alan, Halk hikâyeleri, çoğunlukla bir halk ozanının yaşamını ve aşk serüvenini anlatır. Destanların geçmişinin çok eskilere gitmesine karşın, halk hikâyelerine on dördüncü yüzyıldan sonra rastlanmaktadır. Âşıklar tarafından saz çalınarak, şiir ve türkülerle desteklenerek anlatılmış, varlıklarını kuşaktan kuşağa ve toplumdan toplu¬ma aktarılarak sürdürmüşler.
Halk hikâyelerinin, destanla roman arasında, geçiş görevi yaptığını da söyleyebiliriz. Onlar birer kuru bir yaşam öyküsü değildir. Sosyal bir karakter taşır. Gerçek hayata dayanmakla beraber, katma hayal ve fantezi unsurlarını da içerir. Olağanüstü olayları da içinde barındırarak, zamana ve ortama göre gelişmiştir. 19. yüzyıla kadar sözlü gelenek içerisinde, bu yüzyıldan sonra, sözlü gelenekle birlikte yazılı kaynaklara da geçerek günümüze ulaşmıştır.
Hikâyeciler, kimi zaman gerçek âşıkların hayatından aldıkları olayları anlatmışlardır. Kimi zaman da, sanal aşığın hayatına, toplumun ruh durumuna uygun katmalar yaparak, topluma vermek istedikleri mesajı, vermişlerdir. Konu¬nun uygun düşen yerlerine, çeşitli âşıkların şiirlerinden eklemeler yapmışlar, yalın bir dille, temsili davranışlarla hikâyeleri yaşamış, yaşatmışlardır.
Hikâyeler ilk söyleyenin dilinden, telinden çıktığı gibi kalmamıştır. Asıl konu değişmemekle birlikte, anlatıcılar, anlatıldığı ortamın ve dinleyenlerin gelenek ve göreneklerinden ata sözlerinden deyimlerinden yeni yeni unsurlar karıştırmışlardır. Bu katkılar birbiri içinde eriyip, birbirini tamam¬ladıkları için, her varyant, yine halkın yaratıcılığı ile oluşmuş canlı ürünlerdir. Güncel katmalarla sürekli kendini yenilemekte olan halk hikâyeleri yazıya geçtikten sonra, kendini yenileme olanağını ve eski tadını kaybetmiştir.
Halk hikâyelerimizin çoğunluğunda, insani bir duygu olan aşkla, ilâhî bir düzen sayılan "kader"in boğuşması. görülmektedir. İçlerinde bir çok aile ve toplum sorun¬ları ve bir çok insan tipleri yer almakta¬dır. Hikâye anlatıcıları, dinleyenlerin ilgisini çekebilmek için, onların idol saydıkları insan tiplerine ve özlemlerine yer verme çabasında olmuştur.
Çoğu folklor araştırmacıları halk hikâyelerinin Dede Korkut gibi destan yollu hikâyelerden sonra doğmuş olduğunu ile¬ri sürerler. İkinci yargı, halk hikâyelerinin asıl vatanının Anadolu olduğudur. 14. Yüzyıldan bu yana halkın birleşik duygu ve dü¬şüncesiyle yüzlerce halk hikâyesinin yaratıldığı savunulur.
Destanlarla halk hikâyelerinin arasında kapsam bakımından farklılık vardır. İkisi de halk tarafından aynı gelenek içinde var edilmişlerdir. Bugün, öyle destan ve hikâyeler vardır ki. bunların destan mı, yoksa hikâye mi olduğumu saptamak zordur.
Dede korkut hikâyelerini de birer halk hikâyesi olarak ele almak mümkündür. Nasıl ¬ki saz şairleri halk hikâyesini çalıp düzmüşlerse, önceki çağlarda da halk bilgesi ozanlar, Dede Korkut gibi ellerindeki kopuzla hikâyeler düzmüşlerdir. Boyları, soyları anlatmış, onlara yol göstermiş, onların hayatlarından paylar çıkarmışlardır.
Halk hikâyelerinin vatanı Anadolu mudur? Hikâyelerdeki şehir isimleri gösteriyor ki Türk halkının bulunduğu her yer, halk hikâyelerinin vatanıdır. Halk hikâyeleri başka yerlerde doğabilirler, ama 14 üncü yıldan sonra Anadolu'da da yaşamış, vücut bulmuşlardır. Anadolu'da anlatılan halk hikâyelerinin, bütün Türk devletlerinin sınırları içinde de yaşadıkları gerçektir. Yukarıda da belirttiğimiz gibi, başka yerlerden gelenler, geldikleri gibi kalmamış, geçtikleri çağların, yayıldıkları çevrelerin, havasını suyunu alarak, ge¬lenek ve göreneklerine uyarak değişmiş, gelişmiş, Anadolu'nun kalbi, Anadolu'nun dili olmuştur.
Eflatun Cem Güney, "Kara Koyun", "Boş Beşik", "Genç Osman" gibi kısa ve unutulmayacak bir olayın anlatımı olan hikâyeleri "Kara Hikâyeler", Bir aşığın hayatına yerleştirilerek aşkını şiirleri, türküleriyle birlikte anlatan klasik halk hikâyelerine de "Koca Hikâyeler" adını vermiştir.
Özünü halk şairlerinin hayat hikâyelerinden alan âşık hikâyelerinin bir bölümü, gerçek, bir bölümü sanaldır. Bir de gerçekten yaşadıklarına ilişkin emlimizde belge olmayanlar vardır. Bu tür hikâye¬lere, masal, efsane, tema ve motifleri ile hikâyecinin beylik örneklere bakarak uydurdukları hikâyeler diyebiliriz.