Yeni Türk Edebiyatı İncelemeleri

Mehmet Nuri YARDIM
*****************


Türk edebiyatı araştırmaları, tahlilleri ve incelemeleri deyince akla ilk gelen isim şüphesiz ki merhum ilim adamı Mehmet Kaplan’dır. Yahya Kemal ve Ahmet Hamdi Tanpınar veya Yahya Kemal ile Nihad Sâmi Banarlı nasıl birlikte hatırlanıyorsa Mehmet Kaplan da hocası, meslektaşı ve arkadaşı Tanpınar ile birlikte yâd edilegelmiş, hâfızalarımıza böyle yerleşmiştir. Peki ya Mehmet Kaplan kimlerle zikrediliyor? Zor bir soru. Kaplan Hoca bugün sayıları onu aşan büyük hocalar neslinin motor gücü ve muharrik unsuruydu. Sadece İstanbul’da değil, Anadolu’nun muhtelif şehirlerinde, KKTC’da, Türk dünyasının muhtelif ülkelerinde ve Balkanlar’daki Türkoloji bölümlerinde Kaplan’ın birinci derecedeki talebeleri, bu ışıklı yolda yeni öğrenciler yetiştirmeye devam ediyorlar. Mehmet Kaplan’ın son talebelerinden biri olma talihine erişmek bende hep bahtiyarlık vesilesi olmuştur. Çünkü o, Türk edebiyatının okul ismi, ekol kurucusu, âşina simâsı, aydınlık çehresiydi. Ve bugün edebiyatımıza dâir çok ciddi çalışmalar yaygınlık kazandıysa bunda en büyük pay sahibi elbette Mehmet Kaplan’dır. Onun kıskançlıktan âzâde yaptığı ekip çalışmaları semerelerini hemen vermiş ve Türkologların pek çok yeni araştırmalara yönelmesine, bu yoldaki ilmî çalışmaların inkişaf etmesine yol açmıştır. Bu kutlu yolda bereketli bir neşriyatın göz doldurduğuna şahit oluyoruz. Bugün artık Kaplan Hocanın memleket sathına yayılmış olan talebelerinin talebeleri ciddî eserler veriyor.

Mehmet Kaplan’ın en yakın talebelerinden biri, benim de hocam olan Prof. Dr. Zeynep Kerman’dır. Kerman Hoca, mezuniyet tezimin de danışman hocasıdır. 1985’te Türkoloji’yi bitirirken bitirme tezi olarak Varlık dergisini almış ve dergideki ilk on yılın şiir ve yazılarını tespit etmiştim. Beyazıt Devlet Kütüphanesi’ndeki o sabır ve gayret isteyen çalışma beni bir bakıma kamçılamış, Ziya Osman Saba’ya yönelmem ve edebiyatçılarımızın çocukluk yıllarına dâir merakım o zaman ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla Zeynep Hocaya bu bakımdan da şükranlarımı sunmam gerekiyor.

Zeynep Kerman da İnci Enginün ve Orhan Okay hocalarımız gibi Mehmet Kaplan’dan ilmî disiplini, üretkenliği ve çalışkanlığı tevarüs etmiştir. Biyografisinin yarısı yazdığı ve hazırladığı eserlerden meydana geliyor. Hoca, İnci Hanımla birlikte Mehmet Kaplan ve Eserleri’ni hazırladılar, vefalı ve örnek yayınevi Dergâh da bu eseri yayımladı. Aynı şekilde genç araştırıcıların da her iki hocamızın biyografilerini yazmalarını bekliyorum. İnanıyorum ki ben bu satırları karalarken, siz bu yazıyı okurken Zeynep Hoca başka bir eserin veya eserlerin hazırlığına başlamıştır bile. Her yeni kitap kimbilir kaç uykusuz geceye, yorgunluklara ve müthiş çabaya mal oluyor? O nesil hocalardaki muazzam gayreti gördükçe şaşar kalırım. Bu Allah vergisi bir meziyet olsa gerek. Akılla mantıkla izah edilebilir gibi değil. Âdeta büyük bir lezzetle, inanılmaz bir iştahla çalışıyorlar. Aman daha fazla sitayişte bulunmayayım da hocalarımıza nazar değmesin...

Geçen yaz, birkaç ay Beyazıt Devlet Kütüphanesi’ne devam etmiştim. Nihad Sâmi Banarlı’nın 1948-1962 yılları arasında Hürriyet gazetesinde yazdığı bütün yazıları derledim. O çalışmayı yaparken bir gün İnci Enginün Hocamı gördüm. Kocaman ağır bir gazete cildini yerden kaldırıp masaya koymaya çalışıyordu. O ciltler de çok ağır olur, kütüphane müdavimi araştırıcılar iyi bilir. Üç aylık gazete tek cilt halinde okuyucuya veriliyor. Çünkü bu şekilde ciltlenmiş. Hâlbuki bir aylık gazete tek ciltte toplansa çok daha iyi olmaz mı? Hem taşınması rahat olur, hem de devamlı karıştırılan gazeteler fazla yıpranmaz, sayfaları yırtılmaz. Tabii hemen yerimden fırlayıp koştum ve gazete cildini alıp masasına bıraktım, iş bitince de memura iade ettim. O vesile ile İnci Hocamla birkaç cümle ile de olsa konuştuk, hâl hatır sorduk. Hoca ayaklarından rahatsızdı üstelik. Ve uzun zamandır bir yerlere de bu yüzden gitmiyordu. Peki ertesi gün ne oldu, daha ertesi gün... Ciltleri yine hocam alıp incelemiş ve yerine bırakmıştır büyük bir ihtimalle. Aradan neredeyse bir sene geçti, ama o günü hiç unutamıyor, şimdi hatırladığımda bile yine derin bir hüzne kapılıyor, büyük bir üzüntü duyuyorum. Acaba diyorum kendi kendime, böyle merkezi büyük kütüphanelerde hocalara yardımcı olacak memurlar istihdam edilemez mi? Meselâ o ağır ciltleri araştırıcıların önüne bırakıp geri alacak görevliler bulundurulamaz mı? Bu teklifin çok zor uygulanabileceğini biliyorum ama benimkisi bir temenni sadece... Çünkü kendisine Allah’tan şifalar dilediğim kütüphane müdürü Şerafettin (Kocaman) Bey, bir sohbetimizde çok az memurla çalıştıklarını dertlenerek ve içi yanarak anlatmıştı. Daha da istihdam edilmesi gereken pek çok memura ihtiyaçları varmış. Meselâ cilt bölümünde sanırım sadece bir memur çalışıyormuş. Neyse, o da ayrı ve hicranlı bir bahis, geçelim.

Zeynep Kerman Hocamızın geçenlerde Uşaklıgil’in Romanlarında Batılı Yaşayış isimli eseri yayımlanmıştı. Yayın dünyamızın yüzaklarından Dergâh Yayınları şimdi de Hocanın Yeni Türk Edebiyatı İncelemeleri’ni kültür dünyamıza kazandırmış bulunuyor. Yeni Türk Edebiyatı İncelemeleri, Prof. Dr. Zeynep Kerman’ın 1977-2007 yılları arasında yayınladığı makale ve verdiği konferansların metinlerinden oluşuyor. Yani 30 senelik bir zaman süresi içinde neşredilen ve hazırlanıp da yayınlanma fırsatı bulamayan makalelerden meydana geliyor. Eser, bir ders kitabı olduğu kadar, iyi bir akademisyenin bütün bir ilim hayatının meyvesi, emeğinin ürünü ve ilim dünyasına bir hediyesi olarak değerlendirilmelidir. Birinci bölümde Tanzimat sonrası yazarların ve eserlerin incelendiğini görüyoruz. Buradaki makalelerle birlikte, yazarın, Mehmet Kaplan’ı anma toplantılarında yaptığı konuşmaların metinleri bulunuyor. İkinci bölüm tematik çalışmalara ayrılmış. Üçüncü kısımda mukayeseli edebiyata, dördüncü bölümde ise tarih-edebiyat ilişkilerini ele alan metinlere yer verilmiş. Eserin son bölümü, yazarın kendisine intikal eden evrak arasından seçtiği, Namık Kemal, Yahya Kemal Beyatlı ve Faruk Nafiz Çamlıbel gibi yazarlara ait el yazısı mektupların yeni harflere çevrilmesi ve yorumlanmasına tahsis edilmiş.

Yeni Türk Edebiyatı İncelemeleri aslında 1998’de Ankara’da Akçağ Yayınları tarafından yayımlanmış. Ama ne yazık ki, başta Ankara olmak üzere Anadolu’da basılan kitaplar İstanbul’a pek ulaşamıyor, veya her yerde bulunamıyor. Bir dağıtım problemi yaşanıyor. Bu yüzden kitabı ben ilk defa görmüş, incelemiş ve okumuş bulunuyorum. Sanıyorum benim gibi bir çok meraklı da, Dergâh kitabı yeniden irfanımıza armağan ettikten sonra bu kıymetli eserden haberdar oldu. Ancak unutulmaması gereken önemli husus şudur ki, eser bu yeni baskısında hacim olarak büyümüş ve bir çok yeni makale kitaba ilâve edilmiş, eski yazılar da yeniden gözden geçirilmiştir. Dolayısıyla ilk baskıya sahip olanların da Yeni Türk Edebiyatı İncelemeleri’nin bu yeni baskısını edinmeleri gerekiyor.

Eserdeki makalelerin bir çoğu muhtelif dergilerde, yıllık veya armağan kitaplarda yayımlanmış. Fakat bütün bu dağınık yazıların tek bir eserde bir araya getirilmesi çok faydalı oluyor. Çünkü özellikle araştırıcılar, bütün dergilere, yıllık veya armağanlara ulaşamıyor. Ancak o emek mahsulü makaleler kitaplaşınca bir bilgisayar tuşu kadar okuyucuya yakın oluyor. Edinmek, hepsine bir anda sahip olmak mümkün.

639 sayfalık eseri teşkil eden makaleler çeşitli şahıs ve konulara dâirdir. “Nâmık Kemal’in Devlet Adamlığı”ndan “Abdülhak Hamit ve Kadınlar”a, “Sergüzeşt Romanında Mekân”dan “Halit Ziya Uşaklıgil’in Romanlarında Baba”ya, “Ahmet Haşim’in Nesirlerinde Hayvanlar”dan “Mehmet Akif Ersoy’un Şiirlerinde Merhamet Temi”ne kadar pek çok meraka değer mevzu son derece zengin bir şekilde dikkatli nazarları bekliyor. “Mehmet Kaplan’dan tevarüs” demiştim. Evet Zeynep Kerman Hoca çok geniş bir ufuk, derinlemesine bir merak ve zengin bir ilgi alanına sahip. Okuyucusunu da o ucu bucağı olmayan zengin seyahate çıkarıyor, birlikte yolculuk ediyorlar. Sadece Tanzimat ve sonrası edebiyata değil zaman zaman günümüz edebiyatına da uzanıldığını görüyoruz. Meselâ “Kerime Nadir” makalesi bunlardan sadece biridir. Elbette Mehmet Kaplan’a ayrılan geniş bir bölüm var. Burada Kaplan Hocaya göre üniversitelerimiz, köy ve köy kalkınması, öğretmen ve okul ile şiire bakışı etraflı bir inceleme ile aydınlığa kavuşuyor. “Tarık Buğra’nın Romancılığı” da bir başka değerli araştırma yazısı.

Tematik Çalışmalar’da bazı konular ilk defa bu kadar tafsilatlı olarak ele alınıyor. Meselâ şu vereceğim başlıklar bile Hocanın engin ufkunu izah etmeye yeter de artar bile: “Üç Bayram Şiiri”, “Üç Ezan Şiiri”, “Tanzimat Romanında Sanatkârlar”, “Romancılarımızın İdeal Kadın Tipleri”, “Türk Edebiyatında İşlenen Belli Başlı Genç Tipleri”, “Edebiyatımızda Malazgirt” ve “Türk Dilini Konu Alan Şiirler Üzerine Bir Deneme”.

Mukayeseli Edebiyat’ta tercüme faaliyetleri, Tanzimat ve Servet-i Fünun yazarlarının Batılı yazarlarla ilişkileri, Şemsettin Sami, Ömer Seyfettin, Yahya Kemal ve Halit Fahri Ozansoy’un eserleri ve bu metinlerin “mukayeseli edebiyat” bakımından tahlili, üçüncü bölümü teşkil ediyor.

Kerman Hoca tarih edebiyat ilişkisini seviyor. Nitekim kendisi bunu önsözde de belirtiyor. Dolayısıyla Rus ve Bulgar mezalimiyle ilgili kitaplar, “Amasya Tamimi’nin Edebî Açıdan Tahlili” ve Erzurum Kongresi’nin Açış Nutkunun Tahlili” hep bu alakanın sonucu olarak ele alınmış ve okura etraflı biçimde takdim edilmiştir.

Edebiyatımızın en keyifli türlerinden biri hâtırat ise bir diğeri de mektuptur. Beşinci ve son bölümde Namık Kemal’in, Süleyman Nazif’in, Yahya Kemal’in, Celâl Nuri İleri’nin ve Faruk Nafiz Çamlıbel’in mektupları bütün esrarıyla, döneme ayna olan ilginç muhtevalarıyla ve (hadi gazetecilik damarım tutsun bunu da söyleyeyim) mahremiyetleriyle bizi bekliyor. Tabii bu mektupların kime veya kimlere yazıldığı da önemlidir. Mektupların muhataplarını mı soruyorsunuz? Eh o kadarını da ifşa etmeyeyim izninizle. Bütün bu bahisler şayet sizi tahrik edip esere yöneltmemişse bundan sonra zaten elimden bir şey gelmez. Eserin sonunda yaklaşık 40 sayfalık dizin olduğunu da hatırlatıp söze nihayet vereyim.

Yeni Türk Edebiyatı İncelemeleri kütüphanelerde bulunması gereken bir başucu kaynağı. Edebiyata ve tarihe meraklı olanlar, özellikle yeni Türk edebiyatı ile alakadâr olanlar okumalı. Zeynep Kerman Hocamıza, edebiyat âlemine armağan ettiği bu kıymetli eseri için teşekkür ediyor, kendisine sağlıklı ve bereketli bir ömür diliyor, yeni eserler bekliyoruz. Bir şükran borcumuz da Dergâh Yayınları’nın yöneticilerine, muhterem Ezel Erverdi Beyefediye ve hayırlı halefi, sevgili oğlu Asım Erverdi’ye olacak. Himmetleri, şevkleri ve gayretleri hep var olsun.

(Dergâh Yayınları, Klodfarer Cad.No. 3/20 34112 Sultanahmet/İstanbul Tel. 0 (212) 5189578 (3 hat) Fax: 0 (212) 5189581 wwww.dergahyayinlari.com

bilgi@dergahyayinlari.com )

---------------------
KAYNAK:http://www.mehmetnuriyardim.com