Yugoslav Edebiyatı


Balkanlarda yaşayan islav milletleri içinde eski bir maziye ve en eski egemenliğe sahip olan Sırbistan, birinci dünya sayasından sonra Avusturya macaristanın mirasına konarak sınırlarını genişletmiş, buralarda yaşayan ıslavları da kendi göksüne almak suretiyle Yugoslavya = Güney ıslavları namı altında yeniden doğmuştur Bu hükümetin özünü teşkil ede sırplar bizimle yüzyıllarca siyasal komşuluklarda bulunmuş ve idaremiz altında yaşamıştır. Fakat birçok mücadelelerden sonra Yugoslavyayı meydana getiren milletler arasında bir birlik yoktur. Bu ise bunların ayrı ayrı medeniyetlere tabi olmaktan doğan kültür ve ayrı ayrı kiliselere tabi olmaktan doğan din ayrılığından ileri gelir. Bugün bu devletten 5 ayrı devlet doğmuştur.

İslav edebiyatı tarihinde en mühim önemli rolü oynayan ve Istanbul sarayında terbiye gören bir bulgar prensesi tarafından Selanik bölgesine gönderilen ve yunanlı isimleriyle anılan (Kiril ve Methode) ıslavların ilk havarileridir. Bunlar Grek alfabesini kaldırarak bugünkü Kiril Alfabesi dediğimiz harfleri vücuda getirmişler ve eski Sloven dilinde ilk Literguie'yi yazdılar.

Kara Corçlar Sırbistası kurdukları sırada Sırbistanda illirizim diye edebî bir hareket başladı. XIV. yüzyılda iki mühim hadisesinden biri de Hırvatlar tarafından lâtin alfabesinin kabul edilmesidir yani lâtince düşünerek sırpçâ yazmaları ve 1850 paktı ile Sırp ve Hırvat ların bir edebî dil kullanmağa karar yemeleridir. İlk edebî ceryanı sırbistanda başlaması dolayısıyla Sırplar Hırvatlara nazaran daha erken orijinal eserler vermeğe başlamışlardır.

Zamanla Yugoslavya siyasî hareketi, hızla edebi illirizim hareketin geçti, 1836 da Novi-Sod da çıkan Letopis Matice Sepks, 1842 de Zagrepte kurulan Yus ni Slova mecmuaları Yugoslav birliği idealinin tahakkuku için çalışan öncülerindendîr. ilk birleşme fikri yanlız Hırvatlarla Sırplara aittir Ancak 1848 de Pragda toplanan Islovenler Panislav kongra sında bu birlik davasına iştirak ettiler.


Dil işine gelince: Bugünkü sırpçayı kuran adam. 19 cu yüzyılın ilk yarısında yaşayan Karaçiç'dir. O sırpçanın, halkın konuştuğu dil olduğu iddiasını ileri sürmüş, imlâda bizim bugünkü imlâ sadeliğini kabul etmiş ve uzun müddet ilim ve edebiyat adamlarının mukavemetiyle çarpıştıktan tonra nihayet tezinde muvaffak olmuştur.

Güney islav dilleri topluluğuna giren Sırp dili ve edebiyatı; Türk, yunan ve İtalyan edebiyatının tesiriyle gelişmiştir. Bu gün Sırp dilinde üzere kökleri Türkçe olan bir çok kelimeler yaşamaktadır.


Halk herseçke, razavca, syrmce olmak üzre üç şive kullanır.

Sırp edebiyatı, halk şarkıları ve kahramanlık baladları bakımından zengindir.

Yugoslav edebiyatı

a) Halk edebiyatı; b) Münevver tabaka edebiyatı ve c) Çocuk olmak üzere üç kısma ayrılır.


a) Halk edebiyatı:

Halk edebiyatı adsız ve yaygındır ve halkın duygularını ifade eder. bu kahramanlık baladları yazılı olmadığı için ağızdan ağıza nesillere geçmiştir. Bunlar hakkında bir çok kitaplar yayınlanmışsa da yazarları belli değildir. Yalnız toplayanları bilinmektedir. En önemli tarihî halk şarkıları 1389 yılında Kosava bölgesinde Amsenfeld de Murat I. ile Çar Lazar arasında çıkan savaşta mağlup ve perişan olarak ölen Lazara ait kahramanlık baladlarıdır. Bu savaş Sırpların siyasal egemenliğine son verdi. Epik mahiyette olan bu şarkıların konusunda iki siyah karga kra­liçeye ilk mağlûbiyet haberini getirir. Bir kız çocuk ki bu Sırbıstanın Porsenifacationu - şahıslanmış sembolüdür - savaş alanına gider.

O omuzlarında beyaz ekmek Ellerinde iki altun bardak taşır.

Bu sembolik kız yaralılara yardım eder ve onları kuvvetlendirir. Bu kızın kardeş ve akrabaları savaşta ölmüştür. Savaş alanında pek az yaşa­yanlar içinde çarın bayrakdarı bulunur. Cesetlerden ve kandan meydana gelen dağ ve denizlerin üzerinde Sırp bayrağı dalgalanır...

Halk şarkılarının önemli bir kısmı da Kral Marko'nun yaptıklarını, kuvvetini ve satvetini terennüm eder ki bu şarkılar 17-18 inci yüzyıldan tarih alırlar. Bundan sonraki halk şarkıları haydut ve komitacıların hayat ve vakalarını, Sırbistan ve Karadağ egemenliği için yapılan savaşları ve mücadeleleri terennüm eder. Bu şarkılar içinde Türk kah­ramanlığını terennüm eden şarkılara da rastlanır. Meselâ bu şarkıların başlıca kahramanları Muyo=Mustafa, Halil, Budalın Tale dir. Ve bun­ların yiğitlikleri de terennüm edilmiştir. Bunlar esasında müslüman halk yani Yugoslavya Türkleri arasında orduları yıldıran birer kahraman ola­rak nesilden nesile söylenmektedir.

Halk şarkılarını ilk toplayan ve kitap halinde yayınlayan Vuuk Ka­raçiç (1814) der ki bunlar 1000 kadardır.

b) Aydın tabaka edebiyatı:
Başlıca iki kısma ayrılır:

1 Sunular (bizdeki gazel, rubai ve saire gibi) yani nazım edebiyatı: 2. Nesir edebiyatı:
Nazım edebiyatı başlıca üç kısma ayrılır.

a) Konuyu nâzım şeklinde ifade etmek. Yazarlar konuyu kendi yaşa­mış gibi canlandırırlar.

b) Destanlar (tarihî vakalar hakikatten çok uzaktır) : Stankoviç bir nevi Sırp epopesini yarattı.

c) Dram kısmı:
Bu edebiyat biri hıristiyanLIk, ve diğeri de öğrenmek arzusundan doğan iki temele dayanır. Bu edebiyatın önderleri Kiril-Metod ve onla­rın talebeleridir. Karadağ prensi Petro II. (1813-1851) ve Nikita adlı edip millî dramlardan (Balkan Kraliçesini) yazdılar.

Bu edebiyat da şu bölümlere ayrılır:

1) Rönesans devri: Bu devrin en önemli simalarından lvan Gundovıc'm yazdığı Marin Dirjiç eseri ile rönesansı canlandırmağa çalışmıştır.

2) Reform devri: Bu çağın en önemli şahsiyeti, bu devri seven ve eserler yaratan Primaş Trubar'dır.

3) İslav katolik kilisesine gelmelerine karşı ve bunları ifade eden bir takım eserler doğdu. Bunlarda 18. ci yüzyılda (Relkovıç) in şarkılarıdır.

4) Rasyonalizim devri edebiyatı. Bu çağın en önemli siması Dasitey Obratoviç

5) Romantizim edebiyatı: (1848-1670) Bu çağın en önemli kişileri Jiller ve Şekispiri taklit etmiş olan Branko Rediçeviç - Cura Jaksiç'dir.

6) Realizm ve Naturalizm edebiyatı (1870-1900) En önemli şahıslar: Lazar Lazaroviç - Yanko Vasilenoviç, Jozip Pozaraz, Simo Matarula, Vojrislav Ilic.

7) Modern Edebiyat (1900-1914)

Önemli şahıslar: Duçiç, Rakiç, Jupançiç, Vidriç, Begoviç, Pandurovic, Vuuk Karaçiç, Lubo Mırnediç ve Skerliç'tir.

8) Çocuk Edebiyatı: yunan filozofu Platondan başlamaktadır. Bu za­manın ilerlemesiyle kendi başına bir edebiyat haline girmiştir. Bunun üze­rinde en çok çalışan Dositey Obadoviç tir.

Sırp Edebiyatı

En eski ve en önemli eserler Duşanin (1353) Kanunname kitabı, Brankoviç'in (1459) Sırp tarihidir.

Yeni devir Abradoviç ile (1811) de başlar. Bu bilgin Sırp yazı dilini yükseltti.

Şairler: Milutunoviç, Pisikopos Mişiçki, Petro II. Njegoş ve Raditşeviç

Satirik şairler: J. Jovanoviç, Rajitç, Merkail.

Dramatik şahsiyetler: Rajitç, Popoviç, Maletiç.

Tarihçiler". Kengelas, Rajitç, Corcieviç.

Romancılar : tlitç, Bakiç, Milutinoviç-

Hırvat yazınının tanınmış simaları: Stanko Vraz (1810 -1851), Peter Preradoviç (1872) dir.

Modern Hırvat lirik şairleri: Milan Begoviç ve Mizoslavv Krlez'dir.

Agram'da radikal bir mecmua olan (Zenit) i çıkaran Ljnbomir Micic zikre değer.

Sloven edebiyatında Franz Preser (1849) önemli bir yer tutar. Slo­venler onu her çağın en büyük şairi olarak kabul eder.

Baladlar şairi Josef Strittar ve Görz Piskoposu Gregorcic namlı bir yer almışlardır.

-------------------------
kaynak:http://www.edebiyatsanat.com